Wat betekent CITES en wat is het precies?

Wat is de betekenis van CITES?

CITES staat voor 'Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora': Conventie Inzake de Internationale Handel in Bedreigde Uitheemse Dieren en Planten.

CITES is een internationale overeenkomst tussen landen over de hele wereld oom de handel in wilde dieren en planten te reguleren en bedreigde soorten te beschermen. Het doel is ervoor te zorgen dat deze handel het voortbestaan van deze soorten niet in gevaar brengt. Landen kunnen vrijwillig deelnemen aan de overeenkomst. Ze zijn dan wettelijk verplicht om nationale wetten te maken die ervoor zorgen dat de handel in wilde dieren en planten legaal, duurzaam en traceerbaar is.

Wat is het doel van CITES?

Het doel van CITES is om soorten te beschermen tegen uitsterving door regels op te stellen voor de internationale handel. Deze handel loopt uiteen van het vangen en verkopen van levende dieren en planten tot de commerciële verkoop van producten die daarvan zijn afgeleid, zoals leer of geneesmiddelen.

De overeenkomst is opgesteld als reactie op de groeiende bezorgdheid over de impact van de internationale handel op populaties van wilde dieren en planten. CITES werd in 1963 voor het eerst opgesteld tijdens een bijeenkomst van de IUCN (International Union for Conservation of Nature, de Internationale Unie voor het behoud van de natuur) en ging in werking op 1 juli 1975.

De handel in wilde dieren en planten kan het voortbestaan van soorten bedreigen. Overmatige roof, of het nu gaat om huisdieren, voedsel, leer, sieraden of traditionele geneesmiddelen, heeft veel soorten op het punt van uitsterven gebracht.

Door deze handel te reguleren en te controleren, wil CITES ervoor zorgen dat deze handel duurzaam blijft en wilde soorten niet verder in gevaar brengt. Het helpt ook bij de bestrijding van de illegale handel in wilde dieren en planten, een van de grootste en meest winstgevende criminele activiteiten wereldwijd.

In februari 2025 waren er 185 partijen bij CITES, waaronder landen en regionale organisaties, waardoor het een van de meest algemeen aanvaarde internationale overeenkomsten op het gebied van het behoud van wilde dieren en planten is.

Wat doet CITES precies?

CITES creëert richtlijnen voor landen om bedreigde soorten te beschermen door de handel daarin te reguleren en controleren. Het vormt een kader voor landen om samen te werken en te zorgen dat planten- en diersoorten niet verdwijnen door internationale vraag.

Zonder CITES zou de bescherming van wilde dieren en planten die worden geïmporteerd en geëxporteerd per land verschillen. Dankzij internationale afspraken en richtlijnen kunnen wetshandhavers en rechters zorgen dat soorten wettelijk worden beschermd en dat deze wetgeving wordt nageleefd. Zo blijft de handel in dieren en planten duurzaam en worden de gemeenschappen die ervan afhankelijk zijn nu en in de toekomst gesteund. 

Hoeveel soorten worden door CITES beschermd?

CITES beschermt (in 2024) meer dan 40.900 dier- en plantensoorten, ondersoorten en populaties over de hele wereld. Hieronder vallen 6.610 diersoorten en 34.310 plantensoorten.

Wat is een CITES-bijlage?

CITES bestaat uit drie bijlagen – lijsten – die elke soort indelen aan de hand van hoeveel bescherming ze nodig hebben. In elke bijlage staan verschillende soorten, met specifieke regels over hoe ze internationaal verhandeld mogen worden. Dit hangt af van hoe groot het risico is dat de soort uitsterft en hoe bedreigend de internationale handel is voor die specifieke soort.

Bijlage I ('Appendix I' in het Engels) bevat slechts ongeveer 3% van alle soorten die onder CITES vallen en biedt het hoogste niveau van bescherming aan soorten die met uitsterven worden bedreigd. De meeste soorten die onder CITES vallen, staan vermeld in Bijlage II. We leggen de bijlagen meer uit:

Bijlage I

Bijlage I biedt de grootste bescherming. Hierin staan de meest bedreigde soorten dieren en planten. Deze lopen het grootste risico om uit te sterven en worden ernstig bedreigd door de internationale handel.

Internationale handel in (onderdelen van) deze soorten is meestal verboden, behalve in speciale gevallen zoals voor wetenschappelijk onderzoek. Er zijn vergunningen nodig van zowel het land van export als het land van import.

Ongeveer 3% van alle soorten die in CITES zijn opgenomen, staat in Bijlage 1. Voorbeelden van soorten die in Bijlage I staan, zijn tijgers, rode panda's, sommige populaties van Afrikaanse savanneolifanten en bepaalde soorten orchideeën.

Bijlage II

Bijlage II bevat planten- en diersoorten die nu nog niet met uitsterven worden bedreigd, maar dat wel zouden doen als de handel niet wordt gereguleerd.

In deze bijlage staan ook soorten die erg lijken op andere bedreigde soorten die in de bijlages zijn opgenomen. Deze soorten moeten worden gecontroleerd om illegale handel te voorkomen, omdat ze door handelaren en kopers verkeerd kunnen worden geïdentificeerd. Ook kunnen ze worden gebruikt als dekmantel voor de handel in soorten die niet zouden worden toegestaan.

Internationale handel in planten en dieren die in Bijlage II staan, is toegestaan, maar wordt gecontroleerd en beperkt.

Voor de handel in soorten die in Bijlage II staan, is een CITES-uitvoervergunning of heruitvoercertificaat nodig. Deze vergunning moet door de beheersautoriteit van het land van uitvoer worden afgegeven voordat de handel plaatsvindt. Sommige landen hebben ook invoervergunningen nodig voor soorten die in Bijlage II staan.

De meeste soorten die onder CITES vallen, staan in Bijlage II (97%). Dit zijn onder andere witte haaien, Amerikaanse zwarte beren en mahoniebomen.

Bijlage III

In Bijlage III staan soorten op verzoek van een specifiek land dat de handel in die soort al reguleert en de hulp van andere landen nodig heeft om te voorkomen dat de handel illegaal is of een dreiging vormt voor de soort.

Internationale handel in soorten in Bijlage III is toegestaan, maar er is een herkomstcertificaat nodig uit het land dat de soort exporteert. In sommige gevallen is ook een exportvergunning nodig. 

1% van alle soorten in CITES staat in Bijlage 3. Voorbeelden hiervan zijn walrussen, op verzoek van Canada, en Afrikaanse civetkatten, op verzoek van Ghana.

Welke soorten zijn opgenomen in CITES?

Om CITES beter te snappen en te begrijpen hoe het werkt om soorten te beschermen, kijken we naar een aantal dieren die onder de overeenkomst vallen. De volledige lijst vind je op CITES.org.

Schubdieren

Het schubdier, ook wel pangolin genoemd, is een van de meest gesmokkelde zoogdieren ter wereld. Alle acht soorten pangolins staan op CITES-lijst Bijlage I. Sinds 2014 krijgen alle schubdiersoorten de hoogste beschermingsstatus omdat er veel zorgen zijn over de handel in de dieren. Tussen 2010 en 2015 werd jaarlijks meer dan 20 ton pangolins en lichaamsdelen ervan verhandeld.

Schubdieren worden nog steeds illegaal gevangen overal waar ze voorkomen in Afrika en Azië. Ze worden illegaal verhandeld voor hun vlees en schubben, die in sommige vormen van traditionele geneeskunde worden gebruikt.

Glaskikkers

Glaskikkers (Centrolenidae) zijn opvallend doorzichtige amfibieën. De kikkers zijn in 2022 toegevoegd aan Bijlage II van CITES. Glaskikkers komen voor in de bossen van Midden- en Zuid-Amerika en zijn door hun uiterlijk een populair exotisch huisdier geworden in Europa en de Verenigde Staten, wat heeft geleid tot een aanzienlijke internationale handel.

Glaskikkers worden al bedreigd door het verlies van hun leefgebied en klimaatverandering, dus bescherming tegen de handel is cruciaal om hun voortbestaan in het wild te garanderen.

Olifanten

Alle soorten olifanten zijn opgenomen in CITES. Afrikaanse bosolifanten en Afrikaanse savanneolifanten zijn samen opgenomen in Bijlage I, met uitzondering van enkele populaties in zuidelijk Afrika, die zijn opgenomen in Bijlage II. Aziatische olifanten staan ook in Bijlage I.

Er wordt op olifanten gejaagd vanwege hun slagtanden van ivoor, die al eeuwenlang worden gebruikt voor het maken van pianotoetsen, sieraden en kunstwerken. Wereldwijd zijn veel olifantenpopulaties sterk in aantal afgenomen omdat ze slachtoffer zijn van stroperij voor ivoor en de illegale handel die daarmee gepaard gaat.

Stroperij is niet de enige dreiging voor de olifant; ze hebben ook te maken met het verlies van hun leefgebied en conflicten met mensen.

Jaguars

Ook jaguars zijn opgenomen in CITES en krijgen de hoogste bescherming in Bijlage I. In de jaren '60 en '70 werd er veel op deze grote katachtigen gejaagd voor hun vacht, waardoor sommige populaties bijna uitgestorven waren. In 1975 werd de jaguar voor het eerst opgenomen in CITES, waardoor hun populaties zich konden herstellen van de illegale handel.

Helaas worden jaguars nu opnieuw bedreigd, door de aanhoudende handel in hun lichaamsdelen, en dit keer ook door ontbossing en verlies van hun leefgebied.

Giraffen

Giraffen staan vermeld in Bijlage II van CITES, omdat ze door ongecontroleerde handel met uitsterven bedreigd kunnen worden. Deze Afrikaanse zoogdieren worden bedreigd door illegale jacht op hun vlees en lichaamsdelen.

De internationale handel in giraffenproducten – hun botten worden bijvoorbeeld gebruikt voor meshandvatten en hun huid als leer – heeft mogelijk bijgedragen aan de achteruitgang van sommige populaties. Deze handel moet nauwlettend in de gaten worden gehouden om ervoor te zorgen dat het geen verdere bedreiging vormt voor giraffen.

Doejongs

Doejongs staan sinds de jaren 80 op de lijst van kwetsbare diersoorten en zijn opgenomen in Bijlage I van CITES, waardoor ze de strengste bescherming krijgen.

Deze gigantische zeezoogdieren leven in warme kustwateren en worden bejaagd voor hun vlees, olie en lichaamsdelen. Dankzij CITES is de internationale handel in doejongs of delen daarvan verboden, wat helpt om de populaties te herstellen en te beschermen tegen verdere achteruitgang.

Hoe werkt de legale en illegale handel in wilde dieren en planten?

CITES maakt gebruik van vergunningen en certificaten om de internationale handel in planten en dieren te reguleren. Jaarlijks worden er meer dan een miljoen vergunningen en certificaten uitgegeven om de handel, die miljarden dollars waard is, te volgen en te controleren. 

Producten van hout en leer, medicijnen en cosmetica gemaakt van planten, en zelfs levende dieren worden legaal verhandeld. Als soorten die in CITES zijn opgenomen ongecontroleerd en zonder vergunning worden verhandeld, is er sprake van illegale handel. Landen die zich bij CITES hebben aangesloten, worden geacht om elke vorm van illegale handel te bestraffen en zowel de levende dieren als producten van wilde dieren en planten in beslag te nemen.

Illegale handel

Helaas is vaak de georganiseerde misdaad betrokken bij de illegale handel in wilde dieren (wildlife trafficking), omdat het veel geld opbrengt op de zwarte markt. Deze criminele activiteiten belemmeren de bescherming van kwetsbare planten en dieren.

Online handel

De online handel in wilde dieren is de afgelopen decennia een steeds groter probleem geworden voor natuurbeschermers. Op deze wereldwijde markt kunnen verkopers anoniem een groot publiek bereiken, ongeacht waar ze zich bevinden. Dit maakt handhaving lastig.

Deze handel betreft levende dieren voor de handel in exotische huisdieren, zoals reptielen en vogels, en ook dierlijke onderdelen zoals ivoor van olifanten, hoorn van neushoorns en schubben van schubdieren. De snelle groei van de online handel in wilde dieren kan leiden tot stroperij en illegale jacht om aan de vraag te voldoen.

Op sociale media worden onder andere tijgerwelpjes en zeldzame schildpadden te koop aangeboden, en online marktplaatsen hebben de illegale handel in zeldzame orchideeën en cactussen makkelijker gemaakt.

Dieren die worden getroffen door de illegale handel

Een aantal van de diersoorten die het meest worden getroffen door de illegale handel zijn olifanten, die worden gejaagd voor hun slagtanden, neushoorns, die worden gestroopt voor hun hoorns, en schubdieren, die intensief worden verhandeld voor hun schubben en vlees. Tijgers lopen ook een groot risico, omdat hun huiden, botten en andere lichaamsdelen worden verkocht voor traditionele geneesmiddelen en luxeartikelen.

Amfibieën, zoals glaskikkers en pijlgifkikkers, worden ook veel verhandeld. Ze zijn zelfs de meest bedreigde groep gewervelde dieren (dieren met een ruggengraat) in de illegale handel. De op één na meest bedreigde groep gewervelde dieren bestaat uit haaien, roggen en draakvissen.

Daarnaast worden verschillende soorten papegaaien, reptielen en andere dieren gevangen en verkocht als exotische huisdieren. Deze verboden handel zorgt er niet alleen voor dat deze soorten met uitsterven worden bedreigd, maar verstoort ook hele ecosystemen. Bovendien versterkt het wereldwijde criminele netwerken.

Hoe vaak komt CITES bijeen?

Elke drie jaar wordt de CITES Conference of the Parties (CoP) gehouden. Daarnaast komen veel belangrijke commissies en werkgroepen samen tussen de CoP-conferenties door om te zorgen dat de afspraken uit de CoP worden nageleefd en om nieuwe voorstellen voor de volgende CoP samen te stellen.

Zo is er het CITES Standing Committee, dat ervoor zorgt dat de CITES-regels voor de internationale handel in wilde dieren en planten worden nageleefd. Zij kunnen bijvoorbeeld overheden op het matje roepen wanneer ze CITES-regels onvoldoende of niet goed genoeg volgen.

Wat is er afgesproken bij de vorige CoP?

De meest recente CoP (CoP19) vond plaats in Panama-stad, Panama, in november 2022. Tijdens deze conferentie zijn een aantal belangrijke beslissingen genomen om de bescherming van wilde dieren te versterken. Zo is de status van meer dan 500 soorten aangepast of gewijzigd, waaronder 100 soorten haaien en roggen en 50 soorten schildpadden en landschildpadden.

CoP19 handhaafde het bestaande verbod op de internationale handel in ivoor. Daarnaast kwamen de partijen overeen om samen te werken om Mexico te steunen in de strijd om de Californische bruinvis – ook wel vaquita – te redden door vissers financiële en logistieke steun te geven om vaquita-vriendelijk vistuig te gebruiken.

Meer dan 100 soorten glaskikkers, die erg populair zijn in de handel in exotische huisdieren, werden toegevoegd aan Bijlage II, wat betekent dat de handel hierin gecontroleerd moet worden. Daarnaast heeft de conferentie de bescherming van Afrikaanse olifanten uitgebreid door beperkingen op te leggen aan de export van levende olifanten naar landen buiten hun verspreidingsgebied. Ook zijn verschillende soorten zangvogels en tropische boomsoorten naar een hoger beschermingsniveau verplaatst.

De 20e CITES CoP vindt plaats in Samarkand, Oezbekistan, van 24 november tot 5 december 2025.

Bedreigde diersoorten beschermen en behouden

De strijd om bedreigde diersoorten te beschermen is een voortdurende, veelzijdige inspanning. Ingewikkelde problemen zoals deze vragen om innovatieve en gedurfde oplossingen.

Naast het instellen van wettelijke beschermingsmaatregelen via CITES is het belangrijk dat de wetten goed worden gehandhaafd om de bedreigde diersoorten te behouden. IFAW biedt als organisatie voor redding en natuurbehoud steun aan landen om de beschermingsmaatregelen te implementeren. We trainen bijvoorbeeld wetshandhavers hoe ze veilig moeten omgaan met levende dieren die in beslag zijn genomen tijdens de handel.

Ook hebben we in Latijns-Amerika verschillende workshops gehouden over het herkennen van haaienvinnen. In 2024 organiseerden we workshops over het herkennen van verschillende soorten haaienvinnen in Ecuador, Panama en Colombia. In samenwerking met wetshandhavers hebben we hen de kennis en vaardigheden bijgebracht die nodig zijn om op te treden tegen de illegale handel in haaien die op de CITES-lijst staan.

We hebben ook verschillende trainingen gegeven in het Midden-Oosten en Noord-Afrika (MENA-regio). Dit waren workshops over het bestrijden van de illegale haaienhandel en meer dan 75 workshops over het implementeren van CITES in de MENA-regio.

“Naast het pleiten voor betere regelgeving is het net zo belangrijk om nieuwe regels echt uit te voeren”, zegt Barbara Slee, Senior Programme Manager International Policy bij IFAW. “IFAW staat klaar om landen daarbij te helpen. We trainen veel mensen in landen die niet genoeg geld hebben, en zij zijn echt blij met onze hulp bij de uitvoering. Dit versterkt de waarde van de CoP.”

Wil je meestrijden tegen het uitsterven van diersoorten en hele leefgebieden beschermen?