Olifantenstroperij: waarom het een groot probleem is

Stroperij brengt individuele olifanten en de algehele soort in het gevaar en brengt hele ecosystemen uit balans. Het vormt een grote uitdaging voor de wereldwijde inspanningen op het gebied van biodiversiteit.

IFAW is een organisatie die zich inzet voor natuurbehoud over de hele wereld. Een belangrijk deel van ons werk bestaat uit initiatieven tegen stroperij om olifanten in Afrika en Azië te beschermen.

In dit artikel lees je meer over het stropen van olifanten, de oorzaken, de gevolgen en de voortdurende inspanningen om deze wrede praktijk tegen te gaan.

Wat is stroperij?

De term stroperij wordt gebruikt voor het illegaal jagen op, doden van of levend vangen van wilde dieren, meestal voor commercieel gewin. Dit kan voor een bepaald lichaamsdeel zijn, zoals hun vacht, hoorns, (slag)tanden, vlees, huid, etc., of voor de handel in levende dieren. Stropen bedreigt het voortbestaan van veel diersoorten over de hele wereld.

Olifanten zijn vooral een doelwit. Hun ivoren slagtanden zijn bijzonder gewild in de illegale handel in wilde dieren. Helaas is er recentelijk een sterke toename geweest in het stropen van olifanten. In Botswana, dat ooit werd beschouwd als veilig voor wilde dieren, jagen stropers illegaal binnen de nationale parken. Ze hebben het vaak gemunt op big tuskers, mannetjesolifanten met de grootste ivoren slagtanden.

Waarom worden olifanten gestroopt?

Olifantenstroperij wordt meestal gedreven door de vraag naar hun slagtanden. Slagtanden van olifanten worden gemaakt van ivoor. Ivoor is erg gewild in verschillende delen van de wereld, vooral in Azië, waar het wordt gebruikt voor sieraden, ornamenten en traditionele 'medicijnen'.

Uit een studie uit 2023 van het Center for Advanced Defense Studies (C4ADS) bleek dat de smokkelroutes van olifantenivoor nog altijd van Afrika naar Azië lopen. Dit betekent dat olifanten in Afrikaanse landen worden gestroopt voor hun slagtanden en die vervolgens illegaal overzee worden vervoerd om aan de vraag in Aziatische landen te voldoen.

Stropen is een complex probleem. Het komt vaak voort uit een gebrek aan inkomstenbronnen voor mensen die dicht bij wilde dieren leven. Uit een onderzoek uit 2019 bleek dat het stropen van olifanten toeneemt als er een gebrek is aan mogelijkheden om inkomsten te genereren. In een onderzoek uit 2017 zeiden 164 van de 173 respondenten die toegaven te hebben gestroopt dat ze ermee zouden stoppen als ze inkomsten hadden om hun gezin te onderhouden.

Conflicten kunnen ook een aanleiding tot stroperij zijn. Er kunnen spanningen zijn tussen mensen en olifanten, die ertoe kunnen leiden dat mensen de wettelijke maatregelen om de soort te beschermen, negeren. Als olifanten gewassen en landbouw vernietigen, kan dit ertoe leiden dat mensen de dieren doden of verwonden om hun broodwinning te beschermen of als vergelding.

Als natuurbeschermingsorganisatie werkt IFAW actief aan het creëren en ondersteunen van alternatieve inkomstenbronnen voor gemeenschappen waar stroperij een probleem kan zijn. Enkele van onze projecten zijn Jenga Mama in Kenia, dat beroepsopleidingen biedt aan Maasai-vrouwen en hen helpt een eigen bedrijfje op te zetten, en het Chikolongo Levensonderhoudproject in Malawi, dat zorgde voor toegang tot schoon water en een viskwekerij voor de gemeenschap, en ontwikkelde een systeem om het commercieel kweken van gewassen aan te moedigen. Samen met COMACO steunen we ook een project in Zambia, waarbij boeren worden getraind in duurzame, klimaatslimme landbouwtechnieken om hun levensonderhoud te ondersteunen.

Welke olifanten worden gestroopt en waar?

In 2021 ontdekte het olifantenbeschermingsprogramma Monitoring the Illegal Killing of Elephants (MIKE) dat ongeveer 40% van de olifantensterfte te wijten is aan stroperij. Op het Afrikaanse continent worden naar schatting elke dag ongeveer 55 olifanten gestroopt. Stroperij beïnvloedt alle olifantensoorten:

Afrikaanse olifanten

Afrikaanse olifanten werden oorspronkelijk gezien als één soort, maar sinds 2021 worden ze erkend als twee aparte soorten: de Afrikaanse bosolifant en de Afrikaanse savanneolifant. Beide soorten zagen hun populatie sterk afnemen toen het stropen in 2008 een hoge vlucht nam. De illegale jacht op olifanten bereikte zijn hoogtepunt rond 2011, maar bedreigt de Afrikaanse olifantenpopulaties nog steeds. In 2016 schatte het African Elephant Status Report dat er 415.428 Afrikaanse olifanten over het hele continent leefden, met een afname van ongeveer 110.000 individuen in de afgelopen tien jaar. Sinds 2021 wordt hun gezamenlijke populatie geschat op 415.000 olifanten.

Volgens het rapport van C4ADS uit 2023 kwamen de meeste zendingen olifantenivoor die in beslag werden genomen van smokkelaars uit Ethiopië (18,4%), Nigeria (17,6%), Democratische Republiek Congo (8,8%) en Mozambique (8,8%). De landen waar de zendingen vandaan kwamen, zijn echter niet per se de landen waar de olifanten in eerste instantie werden gestroopt. Veel van deze landen hebben namelijk veel kleinere olifantenpopulaties dan de landen in zuidelijk Afrika, of zelfs helemaal geen olifantenpopulaties. Het rapport suggereert bijvoorbeeld dat het overwicht van Mozambique en Angola als landen van herkomst waarschijnlijk te wijten is aan de omvang van de stroperij in de buurlanden, zoals Namibië en Zuid-Afrika.

Afrikaanse bosolifanten

Afrikaanse bosolifanten (Loxodonta cyclotis) worden enorm bedreigd door stroperij; het is de voornaamste doodsoorzaak voor deze soort. De olifant komt voor in de dichte regenwouden van Centraal- en West-Afrika, waaronder Kameroen, Gabon, de Republiek Congo, de Centraal-Afrikaanse Republiek, Equatoriaal-Guinea, Ivoorkust, Liberia en Ghana. Stropers exploiteren vaak afgelegen en moeilijk te controleren bosgebieden; ze hebben het ondanks beschermende maatregelen op deze olifanten gemunt.

Over een periode van 31 jaar is de populatie Afrikaanse bosolifanten met meer dan 86% afgenomen. Hun populatie neemt af, maar het is op dit moment niet precies bekend hoeveel volwassen dieren er in het wild leven. De rode lijst van IUCN classificeert de soort als ernstig bedreigd.

Afrikaanse savanneolifanten

Afrikaanse savanneolifanten (Loxodonta africana) worden ook ernstig bedreigd door grootschalige stroperij. Deze olifanten leven in de savannes en graslanden van Oost- en Zuidelijk Afrika, met name in Botswana, Kenia, Namibië, Zuid-Afrika, Tanzania, Zambia en Zimbabwe. Het is aangetoond dat toenemende industriële activiteit in de buurt van Afrikaanse olifanten, zoals mijnbouw, leidt tot een toename van het stropen van de dieren.

In het verleden werden Afrikaanse savanneolifanten niet alleen gestroopt voor hun ivoren slagtanden, maar ook voor hun vlees. In de afgelopen 50 jaar is de populatie Afrikaanse savanneolifanten met ten minste 60% afgenomen.

Volgens de Rode Lijst van IUCN blijft de populatie Afrikaanse savanneolifanten afnemen, hoewel het exacte aantal volwassen individuen onbekend is. Ze staan op de lijst van bedreigde diersoorten.

Aziatische olifanten

Hoewel ze minder gevaar lopen door stroperij dan hun Afrikaanse soortgenoten, worden Aziatische olifanten (Elephas maximus) nog steeds ernstig bedreigd door stroperij, verlies van leefgebied en mens-dier-conflicten. Aziatische olifanten komen voor in de tropische en subtropische bossen van Azië, met name in India, Sri Lanka, Myanmar, Thailand, Cambodja, Laos, Vietnam, Maleisië, Indonesië en China.

In het verleden werden Aziatische olifanten vaak gestroopt voor hun slagtanden, maar de afgelopen 10+ jaar worden ze meer gestroopt voor hun huid en vlees voor traditionele 'medicijnen' en decoratieve doeleinden. Aziatische olifanten hebben vaak geen slagtanden, en hun slagtanden zijn niet zo groot als die van Afrikaanse olifanten. De slagtanden worden echter wel gebruikt in medicijnen, sieraden en meubels. Dit leidt tot het willekeurig doden van olifanten, waarbij niet alleen grotere mannetjes met grotere slagtanden het doelwit zijn, maar ook vrouwtjes en kalfjes.

Bij het uitvoeren van een onafhankelijk onderzoek waarin ze olifanten volgden, ontdekten wetenschappers van het Smithsonian Conservation Biology Institute (SCBI) dat Aziatische olifanten wellicht een lager risico lopen dan Afrikaanse olifanten, maar nog steeds in een schrikbarend tempo worden gestroopt. Van de 19 olifanten die werden gemarkeerd om te worden gevolgd, werden er 7 gestroopt. Eén olifant werd binnen zes dagen na het taggen gestroopt.

In Myanmar neemt het stropen toe. In 2016 werden er 25 olifanten gestroopt in het land, terwijl er in de vijf jaar daarvoor in totaal 61 olifanten waren gestroopt.

In 2018 werd het aantal in het wild levende Aziatische olifanten geschat op 48.323 tot 51.680, hoewel deze aantallen worden betwist. Aziatische olifanten staan op de rode lijst van IUCN als bedreigde diersoort. Hoewel het niet precies bekend is hoeveel volwassen dieren er nog in het wild leven, wordt aangenomen dat hun populatie over het algemeen afneemt.

Wat is de impact van olifantenstroperij?

De gevolgen van olifantenstroperij reiken veel verder dan het verlies van individuele dieren. De olifant is een sleutelsoort, wat betekent dat de dieren een cruciale rol spelen in hun ecosystemen.

Gevolgen voor het hele ecosysteem

Ze helpen bijvoorbeeld hun leefgebieden en lokale ecosystemen fysiek vorm te geven door open plekken te maken in bossen, door zaden te verspreiden en door paden voor andere dieren te creëren. Daarnaast zijn olifanten voor veel gemeenschappen ook cultureel belangrijk en staan ze symbool voor wijsheid, kracht en spiritualiteit.

Wijziging in genen

Het lijkt erop dat intensieve stroperij de genen van Afrikaanse olifanten begint te veranderen. Olifanten met kleinere slagtanden of zonder slagtanden hebben minder kans om gedood te worden door stropers, wat dus betekent dat ze meer kans hebben om te overleven en zich voort te planten. Ze geven dan hun genetica van het hebben van kleine tot geen slagtanden door aan de volgende generatie. Dit proces van kunstmatige selectie zal toekomstige generaties schaden, omdat olifanten hun slagtanden hebben geëvolueerd om te gebruiken als gereedschap om te overleven. Ze gebruiken hun slagtanden vaak om te graven, te foerageren en zich zelfs te verdedigen tegen roofdieren. Zonder slagtanden zou de soort kwetsbaarder kunnen zijn.

Grotere ladingen in de smokkel

Uit de studie van C4ADS uit 2023 blijkt dat het gemiddelde gewicht van olifantenivoor dat door autoriteiten in beslag is genomen bij smokkelaars, sinds 2020 is toegenomen. De onderzoekers interpreteren dit als een teken dat smokkelaars meer vertrouwen krijgen in hun vermogen om ivoor te vervoeren zonder gepakt te worden, en in het vermogen van hun operaties om grotere verliezen op te vangen. Ze melden ook dat het gewicht van de inbeslagnames sterk samenhangt met de complexiteit van de smokkelnetwerken: hoe groter de zendingen, hoe complexer de netwerken erachter.

Hoe IFAW olifanten tegen stroperij beschermt

Handhaven en rangers ondersteunen

In 2013 vergiftigden stropers olifanten in Hwange National Park in Zimbabwe met cyanide. Ongeveer 300 olifanten kwamen om het leven. Deze tragedie heeft parkrangers en natuurbeschermers wakker geschud. Het versterken van de wetshandhaving, ondersteund door organisaties als IFAW, heeft een cruciale rol gespeeld bij het terugdringen van stroperij. De Zimbabwe Parks and Wildlife Management Authority (ZimParks) rapporteerde de afgelopen twee jaar geen enkel geval van olifantenstroperij in de door IFAW ondersteunde gebieden in Hwange.

De oprichting van het Makona ranger station, onderdeel van een groter natuurbeschermingsinitiatief met IFAW, was een belangrijke mijlpaal in de transformatie van deze regio van een hotspot voor stroperij tot een veilige omgeving voor wilde dieren. Dit initiatief omvat een verbeterd welzijn van de rangers, verbeterde patrouillecapaciteiten en een duurzame infrastructuur. Het initiatief toont onze vastberaden inzet om de wilde dieren in Zimbabwe te beschermen voor toekomstige generaties.

In Kenia is Team Lioness actief, een volledig vrouwelijk rangerteam. Zij gaan in tegen de ondervertegenwoordiging van Maasai-vrouwen in natuurbeschermingsfuncties. Het team van 17 Maasai-vrouwen, dat is geselecteerd vanwege hun leiderschap, academische prestaties en integriteit, werkt onder de Olgulului Community Wildlife Rangers in de buurt van Amboseli National Park. Ze beschermen lokaal gemeenschapsland en cruciale wildelife-corridors die door de olifanten in Amboseli worden gebruikt. Tegelijkertijd stellen ze vrouwen in staat om actief bij te dragen aan de bescherming van wilde dieren.

Samenwerken

Om stroperij wereldwijd te bestrijden, werkt IFAW samen met overheden, parken, bedrijven, internationale organisaties en lokale gemeenschappen. Deze strategie omvat het verstoren van stroperijnetwerken door rangers en natuurbeschermers te trainen, uitrusting te leveren en informatie te analyseren.

Omdat stroperij vaak ontstaat doordat gezinnen en gemeenschappen inkomstenbronnen nodig hebben, betrekt IFAW de lokale gemeenschappen bij natuurbehoud. We ondersteunen daarbij alternatieve, duurzame inkomstenbronnen om stroperij te voorkomen. Projecten die we ondersteunen zijn onder andere Jenga Mama, dat beroepsopleidingen verzorgt en Maasai-vrouwen ondersteunt bij het opzetten van hun eigen bedrijf; het Chikolongo Levensonderhoudproject, dat gemeenschappen voorziet van schoon water en een viskwekerij, en het commercieel kweken van gewassen aanmoedigt; en een initiatief voor klimaatslimme landbouw in Zambia, dat boeren – waarvan sommigen voormalig stropers – ondersteunt bij het gebruik van duurzame landbouwtechnieken.

De vraag verminderen

We richten ons ook op het terugdringen van de vraag door de gemeenschap voor te lichten over de gevaren van de illegale handel in wilde dieren en het onderscheppen van cybercriminaliteit tegen wilde dieren. IFAW pleit ook voor beleidshervormingen om de bescherming van wilde dieren te verbeteren en ondersteunt duurzame bestaansmiddelen voor lokale gemeenschappen.

Steun IFAW vandaag nog om olifanten te beschermen tegen stroperij en andere dieren over de hele wereld te beschermen tegen gevaar.