Haaien en roggen hebben bescherming nodig, maar waarom zijn ze in gevaar?
Haaien en roggen hebben bescherming nodig, maar waarom zijn ze in gevaar?
Barbara Slee | 30 oktober 2025
Overheden van over de hele wereld komen binnenkort bij elkaar om te praten over internationale handelsregels voor wilde dieren en planten. Dit gebeurt op de CITES-conferentie in Oezbekistan (Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora; Overeenkomst inzake de internationale handel in bedreigde in het wild levende dier- en plantensoorten).
Op de agenda staat het bespreken van zeven soorten haaien en roggen, van diepzeebewoners tot soorten die langs koraalrijke kustlijnen zwemmen. Deze dieren verdwijnen in een alarmerend tempo. Ze zijn het slachtoffer van overbevissing, niet-duurzame handel, verlies van leefgebied en zwakke handhaving van bestaande beschermingsmaatregelen. En dat terwijl ze allemaal cruciaal zijn voor het ecosysteem van de oceaan.
Sommige soorten worden al meer dan tien jaar op een bepaald niveau beschermd, maar hun aantal blijft dalen. Daarom hebben ze nu het hoogste beschermingsniveau nodig. De meeste eerdere vermeldingen op lijsten van beschermde dieren waren vooral gericht op haaien die werden bejaagd voor hun vinnen. Veel van de soorten die dit jaar worden besproken, worden verhandeld voor hun vlees en kieuwplaten (manta's en duivelsroggen) en een diepzeesoort (ruwe zwelghaai) voor zijn leverolie.
Tijdens de laatste CITES-conferentie (COP19) in 2022 kregen veel haai- en rogsoorten bescherming. De nieuwe lijsten zouden de resterende kloof kunnen dichten voor haai- en rogsoorten die nog steeds meer bescherming nodig hebben. We bespreken er een aantal.
Oceanische witpunthaai zwemt onder water in de Bahama's.
Oceanische witpunthaai
Ooit was de oceanische witpunthaai een van de meest voorkomende roofdieren in tropische zeeën. Nu is het aantal ernstig gedaald, in sommige gebieden zelfs met meer dan 95%. Ze staan op de lijst van ernstig bedreigde diersoorten en zijn een van de meest kwetsbare haaiensoorten ter wereld.
Hoewel ze op de CITES-lijst staan en door allerlei regionale en nationale regels worden beschermd, gaat het exploiteren nog steeds door. Dit brengt hun toekomst in gevaar.
De wijdverbreide illegale handel en het gebrek aan uitvoering van bestaande CITES-beschermingsmaatregelen zijn aan het licht gekomen door herhaalde inbeslagnames in handelsplaatsen voor haaienvinnen, zoals Hongkong SAR, en door handelsgegevens van CITES. Dit bewijst dat er dringend strengere maatregelen nodig zijn.
Een coalitie onder leiding van Panama, met steun van landen als Argentinië, de Bahama's, Brazilië, de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk, pleit nu voor opname in Bijlage I. Dit is het hoogste beschermingsniveau dat CITES biedt, waardoor alle internationale handel in deze soort verboden zou worden.
Walvishaai
Walvishaaien staan bekend als de sierlijke reuzen van de zee – de grootste vissen op aarde die vooral plankton, krill en andere kleinere vissen eten. Toch zijn ook deze dieren momenteel geclassificeerd als bedreigd. Ze worden bedreigd door aanvaringen met schepen, bijvangst en de voortdurende handel in hun vinnen.
De Malediven, met steun van landen als Panama, de Filippijnen en de Seychellen, willen de walvishaai van Bijlage II naar Bijlage I verplaatsen. Dit betekent dat ze nog betere bescherming moeten krijgen.
Walvishaaien zijn de haaien die wereldwijd het meest worden bekeken. Op 35 plekken over de hele wereld kun je walvishaaien bekijken, wat jaarlijks zo'n miljoen mensen doen. Deze industrie leverde in 2019 meer dan €120 miljoen (US$140M) op.
Als belangrijk onderdeel van het haaien-ecotoerisme wereldwijd en als beschermd dier in veel landen, is het belangrijk dat de bescherming van walvishaaien onder CITES wordt versterkt. Zo kan de internationale handel het voortbestaan van deze soort niet meer bedreigen.
Manta zwemt in de oceaan. Foto: © Vanessa Mignon
Manta's en duivelsroggen
Manta's en duivelsroggen (beide onderdeel van de familie duivelsroggen (Mobulidae)) zijn in 2013 en 2016 toegevoegd aan Bijlage II van CITES. Deze bescherming kwam echter te laat om te voorkomen dat de populaties drastisch daalden, sommige met wel 92%.
Dit komt vooral door de handel in hun kieuwplaten, die op sommige markten gewild zijn voor gebruik in traditionele geneesmiddelen. Tien jaar na de bescherming gaan ze nog steeds zorgwekkend achteruit en zijn 7 van de 9 soorten officieel bedreigd.
Studies laten zien dat deze handel nog steeds slecht wordt gereguleerd en dat er steeds meer illegale en niet-gerapporteerde handel is.
Onder leiding van Ecuador en met steun van onder andere de Bahama's en Fiji, wordt in een voorstel gevraagd om alle roggen van de familie Mobulidae naar Bijlage I te verplaatsen, zodat ze de bescherming krijgen die ze hard nodig hebben.
Vioolroggen en Rhinidae-roggen
Vioolroggen (genoemd naar hun vorm) en roggen uit de familie Rhinidae worden gevangen vanwege hun waardevolle vinnen. Sommige vinnen worden op Aziatische markten verkocht voor bijna duizend dollar, wat het de duurste vinsoort maakt. Deze hoge opbrengst zorgt ervoor dat er steeds meer op ze wordt gevist, waardoor hun voortbestaan in gevaar komt.
Hun populaties zijn in een groot deel van de Indo-Pacifische regio, van Mozambique tot Indonesië, ingestort. Ze behoren nu tot de meest bedreigde families van zeevissen ter wereld. Op één na zijn alle 18 soorten in deze twee families nu ernstig bedreigd, de laatste stap voor uitsterving.
Er ligt een voorstel, onder leiding van Senegal (voor Rhinidae) en Benin (voor vioolroggen), om deze soorten op de lijst van Bijlage II te houden (dus geen verhoogde bescherming te geven), maar daarbij wel de jaarlijkse exportquota voor commerciële handel op nul te zetten. Hierdoor zou de commerciële handel tijdelijk worden stopgezet, zodat de populaties zich kunnen herstellen tot een niveau waarop duurzame handel in de toekomst weer mogelijk is.
Toonhaai of gladde haai (Mustelus mustelus).
Gladde haaien
Gladde haaien staan bekend om hun trage groei en late volwassenheid. Ze zijn enorm kwetsbaar voor overbevissing. Veel populaties zijn ingestort door de vraag naar hun vlees en vinnen en worden nu beschouwd als bedreigd of ernstig bedreigd.
Voor het eerst wordt voorgesteld om deze soorten op te nemen in Bijlage II van CITES, onder leiding van Brazilië en de Europese Unie, met steun van Ecuador, Panama en Senegal. Gladde haaien zijn de voornaamste overgebleven haaienfamilies in de wereldwijde vinnenhandel die nog niet onder de bescherming van CITES vallen.
Als het voorstel wordt aangenomen, zou dat betekenen dat voor vrijwel alle haaiensoorten die in de vinnenhandel voorkomen, een CITES-vergunning nodig is om te mogen worden verhandeld. Dit zou de handhaving door douane- en grensbeambten makkelijker maken, omdat het nog duidelijker maakt dat elke lading haaienvinnen vrijwel zeker CITES-geregistreerde vinnen bevat en zonder vergunning in beslag moet worden genomen.
Ruwe zwelghaaien
Deze diepzeehaaien werden vroeger beschouwd als bijvangst, totdat werd ontdekt dat hun leverolie een zeer hoog gehalte aan squaleen bevat. Dit wordt in de cosmetica-industrie gebruikt als wondermiddel in gezichtscrèmes, gezondheidssupplementen en geneesmiddelen. Ruwe zwelghaaien hebben zelfs de meest waardevolle leverolie van alle haaien, waardoor ze steeds vaker het doelwit worden van de gezondheids- en cosmetica-industrie.
Er zijn wereldwijd maar weinig regels voor het vangen van diepzeehaaien, waardoor ruwe zwelghaaien tot een gevaarlijk laag aantal zijn gevangen. Sommige soorten worden geconfronteerd met een populatieafname van meer dan 80% en veel soorten worden als kwetsbaar of bedreigd beschouwd.
Omdat ruwe zwelghaaien langzaam groeien, pas op latere leeftijd volwassen worden en maar weinig jongen krijgen, kan het jaren duren voordat hun populaties zich herstellen als ze eenmaal zijn uitgedund. Ze behoren tot de meest kwetsbare dieren in de oceaan.
Het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie, gesteund door partners zoals Brazilië en Senegal, stellen voor om deze haaien op te nemen in Bijlage II van de CITES-overeenkomst. Dit moet de handel reguleren en de populaties de kans geven zich te herstellen.
De komende CITES-bijeenkomst kan een keerpunt zijn voor haaien en roggen
Al tientallen jaren behoren haaien en roggen tot de meest vervolgde en onbegrepen dieren in de oceaan. Ze worden bejaagd voor hun vinnen, vlees, kieuwplaten en leverolie, waardoor veel soorten nu op het punt van uitsterven staan.
Toch is er hoop. De bescherming die CITES biedt, heeft het lot van talloze soorten die ooit een soortgelijke toekomst tegemoet gingen, al veranderd. Nu hebben regeringen weer een essentiële kans om actie te ondernemen: mazen in de wet dichten, handhaving versterken en ervoor zorgen dat deze bijzondere dieren niet langer verloren gaan door ongecontroleerde handel.
Haaien en roggen zijn niet alleen het slachtoffer van uitbuiting, ze zijn ook van vitaal belang voor het evenwicht in het oceaanleven. Ze helpen bij het gezond houden van ecosystemen, het stabiel houden van de visserij en het floreren van koraalriffen. Hun verlies zou veel verder reiken dan de oceaanbodem: het zou een bedreiging vormen voor de gezondheid van onze oceanen en het levensonderhoud van kustgemeenschappen over de hele wereld.
De aankomende CITES-bijeenkomst kan een positief keerpunt betekenen voor haaien en roggen. Hun toekomst en de gezondheid van onze oceaan hangen af van wat we nu doen.
Gerelateerde content
Zonder jouw steun kunnen wij ons werk niet doen. Geef nu voor het verbeteren van de leefomstandigheden voor dieren.