vijf sociale dieren uit de wildernis

Tijdens de lockdowns in de afgelopen jaren hadden veel mensen het emotioneel zwaar. De term 'huidhonger' passeerde de revue: mensen snakten naar sociaal contact. Die behoefte aan sociaal contact is niet iets wat alleen voor mensen geldt. In het dierenrijk zijn er talloze diersoorten afhankelijk van sociale interacties.

vijf sociale dieren uit het dierenrijk

Deze sociale dieren leren van elkaar, communiceren met elkaar, werken samen en delen ook, net als wij, emotionele banden met elkaar. In het dierenrijk zijn er een hoop diersoorten die op verschillende manieren sociaal gedrag vertonen. In dit artikel behandelen we er vijf.

1. olifanten

De olifant is waarschijnlijk geen onverwachte diersoort in deze lijst. Deze sociale dieren beschikken over een arsenaal aan communicatiemiddelen: aanraking, lichaamsbeweging, geur en akoestisch geluid. Olifanten tonen bovendien empathie richting andere olifanten binnen de kudde of zelfs richting andere diersoorten.

olifanten zijn echte familiedieren

Olifanten leven samen in familiegroepen die bestaan uit 10-13 aan elkaar verwante vrouwtjesolifanten en hun kalveren. Het leven van volwassen mannetjesolifanten speelt zich grotendeels af buiten de familiegroepsstructuur. Zij keren uitsluitend terug bij de familiegroep om te paren. Vaak vormen mannetjesolifanten een aparte zogenaamde bachelorgroep die tijdelijk samen optrekt.

Een familiegroep van olifanten is dus voornamelijk vrouwelijk. Gezamenlijk zorgen zij voor de olifantenkalveren. Dus zowel de moeder als de oma, tantes en zussen nemen de verantwoordelijkheid over een pasgeboren olifant. De zorg vanuit meerdere 'nannies' is van levensbelang voor de olifantenkalfjes. Zij spelen een cruciale rol in de ontwikkeling van het olifantenkalf.

de band tussen olifanten onderling is heel sterk

De band tussen olifanten binnen een familiegroep is heel sterk. Er wordt samen gespeeld, kennis overgedragen, de dieren steunen elkaar (emotioneel) en daarnaast wordt er ook voor elkaar gezorgd. De dieren communiceren met elkaar via aanraking, lichaamsbewegingen, geurafstoting en akoestische signalen. Die geluiden kunnen op grote afstanden worden waargenomen door andere olifanten.

Het kunnen communiceren op grote afstand is van levensbelang in crisissituaties. In het geval van extreme droogte of andere natuurrampen bijvoorbeeld, komt het voor dat meerdere aan elkaar verwante familiegroepen naar elkaar toe trekken. Via kussentjes op hun voeten kunnen olifanten trilsignalen opvangen van kilometers verderop.

de matriarch staat aan het hoofd van de olifantenkudde

De verhoudingen binnen een kudde zijn ook vrij complex. Binnen een familiegroep olifanten staat de matriarch aan het hoofd. Meestal is dit het oudste vrouwtje en is het de moeder of oma van de meeste andere olifanten binnen de groep.  

Haar leiderschap heeft over het algemeen niet heel veel te maken met fysieke dominantie. Ondanks dat de matriarch vaak de grootste olifant is in de groep, draait haar leiderschap veel meer om kennis, ervaring, leidinggevende vaardigheden en haar sociale positie.

2. wolven

Je hebt vast en zeker beelden langs zien komen van een wolf die in zijn eentje op verkenning is in het Nederlandse landschap. Maar wist je dat wolven bijna nooit alleen zijn?

een wolvenroedel is eigenlijk een wolvenfamilie

Wolven verenigen zich in een zogenaamde roedel die meestal bestaat uit 4 tot 10 aan elkaar verwante wolven die waken over een territorium van ongeveer 200 km² groot. De grootte van de roedel hangt vaak af van de hoeveelheid voedsel dat beschikbaar is binnen een gebied. Een roedel wordt geleid door het zogenaamde 'broedpaar' en is meestal het enige paar binnen de roedel die voor het nageslacht zorgt.

Het broedpaar, en met name het vrouwtje, vormt de sociale lijm binnen de groep. In tegenstelling tot wat eerder altijd werd gedacht, is de dominantie binnen de groep niet te wijten aan agressiviteit of dominant gedrag. Die bevindingen komen vooral uit onderzoek naar wolven in gevangenschap. In het wild werkt dit anders. In plaats van als dominante overheersers zou je de beide wolven beter als toegewijde ouders of dienende leiders kunnen omschrijven.

Het broedpaar geeft leiding aan de activiteiten binnen de roedel. Tijdens de jacht wordt door hen de strategie bepaald en het eten wordt ook door het broedpaar verdeeld. Hierbij wordt nauwkeurig in de gaten gehouden dat de jongste pups voldoende binnenkrijgen.

loyaliteit binnen de hechte familie

Je zou een roedel ook wel een hele hechte familie kunnen noemen. Met name het broedpaar is enorm loyaal aan elkaar. Wolven zijn monogaam en een wolvenpaar blijft voor de rest van hun leven samen. Aan de hand van gps-locaties is ondervonden dat 70% van de broedparen nooit verder dan 100 meter van elkaar verwijderd is.

De wolvenroedel neemt, net als bij veel andere sociale dieren, gezamenlijk de verantwoordelijkheid over de jongen. Met name tijdens de jacht is het heel belangrijk dat iemand anders voor de pups zorgt, want de oudere wolven binnen een roedel zijn het meest efficiënt en effectief tijdens de jacht.

Wanneer de ouderen niet in staat zijn om voor de pups te zorgen, wordt de zorg overgenomen door andere wolven binnen de roedel. De gezamenlijke zorg voor de jonge wolf speelt een belangrijke rol in de overdracht van kennis en cultuur die is opgebouwd binnen de roedel.

maar als wolven zulke sociale dieren zijn, waar komt de term 'lone wolf' dan vandaan?

Wij mensen gebruiken het begrip lone wolf ook wel om een kluizenaarsbestaan aan te duiden, maar in principe is de eenzaamheid van een wolf altijd van tijdelijke aard. Terwijl het vaak voorkomt dat wolven hun hele leven bij dezelfde roedel blijven, komt het ook regelmatig voor dat een wolf in zijn tweede levensjaar de roedel verlaat. Hij gaat dan op zoek naar een eigen territorium om hier vervolgens een nieuwe roedel te stichten.

3. orka's

Ook orka’s verdienen absoluut een plek in dit lijstje. De grootste dolfijnsoort ter wereld leeft in groepen bestaande uit meerdere generaties. Orka’s worden ook wel de wolven van de oceaan genoemd.

Orka’s leven in groepen van 2 tot 15 individuen waarvan het merendeel uit kalveren bestaat. De band is hecht binnen de groep. Orka’s zijn continu aan het communiceren met elkaar, zowel verbaal als non-verbaal. Boven het water slaan de dieren met hun staart op het water en onder water communiceren ze door middel van verschillende fluit- klik en gepulseerde tonen. Die klinken per groep orka’s net iets anders. Je zou dit ook wel een dialect kunnen noemen. Orka’s kunnen een dialect (zonder onderwaterlawaai) tot een afstand van 12 kilometer herkennen.

orka’s jagen nooit alleen

Ook bij de jacht lijken orka’s op wolven. De dieren gaan strategisch te werk en hebben allemaal hun eigen rol in de jacht. Samen jagen ze hun prooi op tot deze te vermoeid is om verder te zwemmen. Op dat moment slaan de orka’s toe. De prooi wordt verdeeld onder de leden van de groep. Een prooi wordt niet altijd opgegeten. Orka’s vermaken zich met elkaar door met prooidieren over te gooien. Dit kan ook met levende prooidieren gebeuren.

moeder en kalf hebben een sterke band

De sterkste band in de orka-familie is die tussen de moeder en haar kalf. Moeder orka kan heel streng zijn voor haar jong, door die bijvoorbeeld te straffen als hij haar instructies niet goed opvolgt. Anderzijds is de moederliefde ontroerend. In 2018 werd een rouwende orka-moeder aangetroffen die al 17 dagen lang met haar dode kalf op haar snuit door de oceaan zwom.

4. leeuwen

De leeuw is onder de katachtigen misschien een vreemde eend in de bijt. Onder andere tijgers, luipaarden en jaguars leiden over het algemeen een solitair leven. Bij leeuwen is dit anders, die leven namelijk samen in troepen. Gemiddeld bestaat een leeuwentroep uit 2 of 3 mannetjes en 5 tot 10 vrouwtjes, samen met hun welpen.

De troep speelt op meerdere vlakken een belangrijke rol. Enerzijds kunnen leeuwen in een troep het gebied bewaken met de meeste water- en voedselbronnen. Het dier staat bovenaan de voedselketen en heeft vooral in een groep weinig te vrezen voor andere diersoorten.

meer kans op succes bij grotere prooidieren

Een leeuw in een troep heeft meer kans op succes in de jacht op grotere prooidieren. Kleine dieren kan een leeuw wel alleen aan, maar voor grotere dieren zoals buffels, giraffen of zebra’s heeft zij toch de hulp nodig van andere leden van de troep. Bovendien is de leeuw niet het snelste dier van de savanne. Door samen te werken kunnen de dieren hun prooi opjagen en insluiten.

de troep is een crèche voor welpen

De troep is een crèche voor welpen. Wanneer de ene moeder op jacht is, neemt de ander de zorg voor haar welp(en) over. Vrouwtjesleeuwen in een troep bevallen allemaal rond dezelfde tijd. Hierdoor kan in feite elke moeder een welp voorzien van melk. Moederleeuwen produceren allemaal evenveel melk, onafhankelijk van de hoeveelheid welpjes die zij hebben gebaard.

de leeuwentroep wordt gedomineerd door vrouwen 

De troep bestaat hoofdzakelijk uit vrouwen en hooguit drie mannen. Mannetjesleeuwen houden zich hoofdzakelijk bezig met het beschermen van het territorium en de troep terwijl vrouwtjesleeuwen de rol van moeder en kostwinner op zich nemen.

5. giraffen

De giraffe is een bijzonder dier in deze lijst. In de wetenschap heerste namelijk voor lange tijd de consensus dat giraffen per definitie niet de meest sociale dieren zouden zijn.

De groepssamenstelling waarin een giraffe leeft verandert dagelijks. Daarnaast lijkt er weinig contact te zijn tussen de dieren. Net als koeien zijn giraffen herkauwers en spenderen ze het grootste gedeelte van de dag (ongeveer 13 uur) aan hun voeding.

Mede door de opkomst van digitale (wild)camera’s konden de dieren beter worden bestudeerd en is men tot de conclusie gekomen dat de giraffe een stuk socialer is dan we altijd dachten.

de belangrijke rol van 'oma-giraffe'

Een belangrijke bevinding uit het onderzoek is dat giraffevrouwtjes na de overgang nog jarenlang kunnen leven. Net als bij mensen, olifanten en orka’s, speelt de 'oma-giraffe' vervolgens een belangrijke rol in de opvoeding van kalveren. Dit principe wordt ook wel de grootmoederhypothese genoemd: moeders zijn in staat om meerdere kinderen/kalveren te krijgen, omdat oma een gedeelte van de opvoeding van hun eerste kind kan overnemen. Dit is een evolutionaire verklaring voor de menopauze.

Ondanks dat de groepssamenstelling met de dag kan veranderen, blijven giraffen wel bij elkaar. Met name meerdere generaties vrouwtjesgiraffen blijven bij elkaar om zorg te dragen voor de kalveren. Jonge mannetjes vormen een apart groepje en vermaken zich door met elkaar te stoeien. In een zogenaamd nekgevecht wordt duidelijk wie de meest dominante giraffe is – die krijgt straks de voorkeurspositie bij vrouwtjes. Zodra de mannetjes volwassen zijn, gaan ze hun eigen weg en verlaten ze de groep.