Wat zijn mens-dier-conflicten?

Conflicten tussen mensen en wilde dieren ontstaan meestal wanneer een dier een directe of terugkerende bedreiging vormt voor de veiligheid of het levensonderhoud van mensen. Dit kan vaak leiden tot de vervolging van het specifieke dier dat betrokken is bij het conflict en kan zelfs uitmonden in vergeldingsdoden van dieren van diezelfde soort of van andere soorten die in de buurt leven. Het kan leiden tot een negatieve perceptie van bepaalde dieren die het conflict veroorzaken, en deze perceptie kan generaties lang blijven bestaan. Mens-dier-conflicten kunnen ook ontstaan wanneer mensen het territorium van wilde dieren binnendringen, met een aanval als gevolg. 

Mens-dier-conflicten komen wereldwijd bij veel diersoorten voor. Incidenten met conflicten tussen mensen en wilde dieren kunnen de veiligheid en het leven van mensen en dieren in gevaar brengen. Dit is vooral zorgwekkend als de wilde dieren tot een kwetsbare of bedreigde diersoort behoren. 

De grote gevolgen van mens-dier-conflicten

Het probleem van conflicten tussen mensen en wilde dieren maakt het moeilijker om duurzame ontwikkeling te garanderen, omdat mensen wilde dieren kunnen uitroeien uit hun natuurlijke leefgebieden om de veiligheid en voedselzekerheid van hun eigen gemeenschappen te garanderen. Het maakt inspanningen voor natuurbehoud in deze gebieden ook ingewikkelder, omdat mensen de wilde dieren gaan zien als een bedreiging voor hun veiligheid of levensonderhoud in plaats van te erkennen hoe ze bijdragen aan de levering van ecosysteemdiensten en belangrijke hulpbronnen. 

De gevolgen van conflicten tussen mensen en wilde dieren zijn veelomvattend, waaronder de vernietiging van gewassen, een vermindering van de productiviteit van de landbouw, toenemende concurrentie om hulpbronnen (waaronder weidegronden en waterbronnen), predatie van vee, schade aan infrastructuur, overdracht van ziektes en verwondingen of de dood van mensen en wilde dieren. Dieren die niet direct betrokken zijn bij het conflict kunnen ook schade oplopen als mensen actie ondernemen zoals vallen zetten of wilde dieren vergiftigen. 

Wat zijn enkele oorzaken van conflicten tussen mensen en wilde dieren?

Verschillende gebeurtenissen kunnen leiden tot conflicten tussen mensen en wilde dieren, waaronder groeiende menselijke populaties, concurrentie om hulpbronnen, uitbreiding van de landbouw en klimaatverandering. 

Groeiende menselijke gemeenschappen

De wereldbevolking is de afgelopen 70 jaar meer dan verdrievoudigd, van slechts 2,5 miljard mensen in 1950 tot acht miljard in november 2022. Naarmate de menselijke bevolking groeit, hebben we meer land nodig om te wonen en landbouw te bedrijven, dus breiden menselijke nederzettingen zich verder uit naar meer afgelegen locaties. Dit leidt tot verlies van leefgebied voor dieren als mensen langzaam verstedelijken, infrastructuurprojecten uitvoeren of land omzetten voor landbouw. 

Naarmate de mens steeds verder doordringt in de natuurlijke leefgebieden van wilde dieren, neemt de nabijheid tussen mensen en wilde dieren toe. Dit betekent dat interacties tussen mensen en wilde dieren vaker voorkomen, wat leidt tot een grotere kans op conflicten tussen mensen en wilde dieren.  

Uitbreiding van landbouw

Het omzetten van natuurlijke leefgebieden in landbouwgrond is een belangrijke oorzaak van conflicten tussen mensen en wilde dieren. Naarmate populaties wilde dieren hun verspreidingsgebied verliezen en meer versnipperd raken, verliezen ze de toegang tot voedselbronnen en schuilplaatsen. Waar deze wilde dieren nog toegang hebben tot landbouwgrond, kunnen ze proberen zich te voeden met menselijke gewassen en vee. 

Als boeren deze wilde dieren zien eten van hun gewassen of hun vee doden, kunnen ze de wilde dieren doden om te voorkomen dat ze terugkomen. Ze kunnen ook preventieve maatregelen nemen, zoals vallen zetten of gif verspreiden, om dieren die zich op landbouwgrond wagen te doden of te verwonden. 

Klimaatverandering

Naarmate de klimaatverandering wereldwijd doorzet, kan het klimaat in specifieke regio's veranderen. Dit kan invloed hebben op de verdeling van hulpbronnen, waardoor wilde dieren migreren en naar andere gebieden trekken op zoek naar meer ruimte, voedsel en water. Dit vergroot de kans dat wilde dieren paden kruisen met mensen, wat leidt tot conflicten. In meer dan 80% van de casestudies naar conflicten tussen mensen en wilde dieren waren veranderingen in temperatuur en regenval de belangrijkste oorzaken van conflicten. 

Concurrentie om middelen

Omdat mensen steeds meer leefgebieden van wilde dieren bezetten, kan dit leiden tot concurrentie om de lokale hulpbronnen, waaronder voedsel en water. Conflicten escaleren wanneer deze levensonderhoudende hulpbronnen beperkt worden – dankzij factoren als klimaatverandering – waardoor de concurrentie tussen mensen en wilde dieren verhevigd wordt. 

Hoe schaden mens-dier-conflicten dieren? 

Mens-dier-conflicten kunnen dieren op verschillende manieren schaden, van het uithongeren van voedsel of water tot het veroorzaken van verwondingen, het versnipperen van populaties of het leiden tot massale sterfte en het in gevaar brengen van hele soorten. 

Olifanten

Conflicten tussen mensen en olifanten ontstaan meestal wanneer olifanten landbouw plunderen of menselijke eigendommen vernielen, of wanneer mensen te dicht bij olifanten komen en de dieren agressief worden – wat bij beide partijen verwondingen of de dood tot gevolg kan hebben. 

Klimaatverandering is een belangrijke factor in de toegenomen concurrentie tussen mensen en olifanten om hulpbronnen. De recente droogte heeft olifanten gedwongen om nieuwe gebieden te verkennen voor voedsel en water, en mensen om zich dieper in het territorium van olifanten te begeven op zoek naar water en brandhout. De versnippering van het leefgebied van olifanten verergert ook de concurrentie. Dit wordt veroorzaakt door de uitbreiding van menselijke nederzettingen, boerderijen, wegen, infrastructuur en industriële activiteiten zoals mijnbouw. 

Helaas staan alle drie de overgebleven olifantensoorten op de rode lijst van IUCN als ernstig bedreigd of bedreigd en hebben ze afnemende populaties. Dit betekent dat ze het zich niet kunnen veroorloven om volwassen olifanten te verliezen aan conflicten tussen mensen en olifanten.  

Coyotes

Coyotes die in door mensen bewoonde gebieden leven, kunnen in contact komen met mensen, vee en huisdieren. Conflicten tussen coyotes en mensen worden in het nieuws vaak 'aanvallen' genoemd, hoewel de meeste niet zo dramatisch zijn als deze term doet vermoeden. Conflicten tussen coyotes en mensen die resulteren in de verwonding of dood van een mens zijn uiterst zeldzaam. Sinds 1981 zijn er slechts twee dodelijke aanvallen op mensen gemeld. 

Er wordt gedacht dat coyotes door mensen als gevaarlijk of overlastgevend worden gezien, simpelweg omdat het grotere roofdieren zijn die soms in dezelfde gebieden leven als mensen. Toch zijn er veel meer conflicten tussen mensen en huisdieren dan tussen coyotes en mensen. In Cook County in de VS bijvoorbeeld waren er in 2013 0 geregistreerde beten van mensen door coyotes, maar 3.822 beten van huisdieren. 

Waar conflicten tussen mens en coyotes zijn voorgekomen, heeft dat meestal te maken met het feit dat mensen coyotes opzettelijk of onopzettelijk hebben gevoerd. Een voorbeeld van onbedoeld voeren is wanneer een coyote toegang krijgt tot afval. 

Mensen hebben coyotes lange tijd vervolgd vanwege conflicten tussen mensen en coyotes en de vermeende dreiging van aanvallen. In het midden van de 20e eeuw loofden veel staten zelfs premies uit om mensen aan te moedigen op coyotes te jagen en ze te doden. Tot op de dag van vandaag gebruiken de Wildlife Services van het USDA gif, zoals cyanidebommen, om 'overlastgevende' dieren zoals coyotes te doden. 

Wolven

Een van de belangrijkste oorzaken van conflicten tussen mensen en wolven is de predatie van vee door wolven. Als mensen land omzetten voor landbouw in de buurt van wolvenpopulaties, is de kans groter dat wolven vee als voedselbron kiezen, wat leidt tot economische verliezen voor boeren. 

Boeren zullen wolven daarom soms opzettelijk vergiftigen of opjagen om hun vee te beschermen tegen roofdieren. Omdat wolven territoriale dieren zijn, is de kans groter dat ze in conflict raken met mensen als er honden aanwezig zijn. Conflicten zijn ook waarschijnlijker als de wolven gewend zijn aan mensen of besmet zijn met hondsdolheid. 

Als een van de toppredatoren in de voedselketen hebben wolven weinig vijanden naast de mens. In de meeste gebieden waar wolven leven, zijn mensen zelfs de voornaamste doodsoorzaak voor wolven. Helaas zijn wolven nu bijna uitgestorven in een groot deel van hun historische leefgebied en leven ze in nog maar een fractie van hun oorspronkelijke verspreidingsgebied. 

Giraffen

Conflicten tussen mensen en giraffen zijn toegenomen omdat de menselijke bevolking zich uitbreidt en inbreuk maakt op het natuurlijke leefgebied van giraffen. Naarmate mensen zich verder in deze gebieden vestigen, worden giraffen gedwongen om hulpbronnen te zoeken in de buurt van menselijke nederzettingen, waardoor interacties en conflicten toenemen. 

Giraffen lijden nu al onder droogte als gevolg van klimaatverandering: in Kenia zijn er in 2022 naar schatting meer dan 6.000 gestorven door ernstige droogte. Als giraffen rondtrekken op zoek naar water, lopen ze meer kans om mensen tegen te komen, die hen zien als concurrentie voor hun eigen schaarse watervoorraad. 

Mensen hebben geprobeerd giraffen de toegang tot water te ontzeggen door hekken en andere infrastructuur te bouwen. Als giraffen bij deze waterbronnen kwamen, vielen mensen ze aan met dodelijke methoden, zoals strikken, speren en greppels. 

Rechtstreekse confrontaties tussen mensen en giraffen kunnen gewelddadig worden, wat risico's oplevert voor beide partijen. Conflicten tussen mensen en giraffen dragen bij aan de afname van giraffenpopulaties. Het verlies van leefgebieden, het direct doden van dieren en de verstoring van natuurlijk gedrag kunnen het voortbestaan van deze dieren op de lange termijn in gevaar brengen. 

Hoe werkt IFAW aan het voorkomen van conflicten tussen mensen en wilde dieren?

Mensen voorlichten

Een van de beste manieren om conflicten tussen mensen en wilde dieren te verminderen, is het publiek voor te lichten over hoe coëxistentie met wilde dieren mogelijk is. Bij IFAW werken we aan het veranderen van de publieke perceptie van wilde dieren in stedelijke of door mensen bevolkte gebieden en ondersteunen we lokale gemeenschappen bij het harmonieus samenleven met wilde dieren. 

Een voorbeeld hiervan is ons werk aan het veranderen van de manier waarop mensen coyotes zien, een van de meest vervolgde dieren in de geschiedenis van de mensheid. Ondanks het lage aantal conflicten tussen mensen en coyotes, heerst er angst en vijandigheid tegenover coyotes. Het IFAW-team heeft met leden van het Congres samengewerkt om coëxistentie met coyotes te bevorderen en aan te dringen op niet-dodelijke wildbeheerstrategieën die van invloed zijn op coyotepopulaties. We voeren ook campagne om een einde te maken aan het wrede vergiftigen van wolven in Alberta, Canada, als methode om wolvenpopulaties onder controle te houden. 

Naast het verminderen van conflicten met dieren die door mensen als bedreigend worden ervaren, werkt IFAW aan het bevorderen van coëxistentie met dieren die niet als bedreigend worden ervaren, maar toch in conflicten met mensen kunnen belanden. We hebben bijvoorbeeld meer dan 100 borden over Cape Cod, Massachusetts verspreid, om mensen aan te moedigen een veilige afstand te bewaren tot de plaatselijke zeehonden, hoe verleidelijk het ook kan zijn om ze te benaderen. Ze geven ook voorlichting over het natuurlijke leefgebied van de zeehonden langs de kust en herinneren ons eraan dat we onze stranden delen met wilde dieren. 

Wilde dieren weghouden bij mensen

IFAW heeft bewezen dat er humane manieren zijn om dieren af te schrikken om door mensen bewoonde gebieden te naderen en zo de kans op conflicten te verkleinen. Een voorbeeld hiervan is ons gebruik van bijenkorven om olifanten af te schrikken. Door bijenkorven aan palen rond menselijke gemeenschappen in Malawi te hangen, hebben we ontdekt dat olifanten uit de buurt blijven vanwege hun instinctmatige angst voor bijen. Dit heeft niet alleen banen opgeleverd voor 150 mensen in de regio, maar zal naar verwachting ook het aantal conflicten tussen mensen en olifanten met maar liefst 85% doen afnemen. 

Samenwerken met lokale gemeenschappen

Een van de belangrijkste factoren die we niet kunnen negeren als het gaat om mens-dier-conflicten is het gevaar dat wilde dieren kunnen vormen voor lokale gemeenschappen en hun bestaansmiddelen. Daarom moeten we deze gemeenschappen voorzien van copingmechanismen en veerkracht, en hen ondersteunen in hun co-existentie met wilde dieren. We zorgen ervoor dat ze nauw betrokken worden bij gesprekken over natuurbescherming en werken aan de ondersteuning van bestaansmiddelen die rekening houden met wilde dieren.