Olifanten kunnen uitstekend navigeren – hoe we dit kunnen gebruiken om ze beter te beschermen

Volwassen olifanten moeten tot 150 kilogram per dag eten en tot 200 liter water drinken. In tegenstelling tot mensen kunnen ze echter niet zomaar een winkel binnenlopen of een kraan openen. De vitale hulpbronnen die olifanten nodig hebben, zijn verspreid en soms schaars, maar ze kunnen het zich niet veroorloven om energie te verspillen aan onnodige beklimmingen of omwegen.

Olifanten kiezen zorgvuldig de paden die ze bewandelen en tonen daarbij een opmerkelijk vermogen om kosten en opbrengsten tegen elkaar af te wegen, volgens nieuw onderzoek. Deze verrassende wetenschappelijke bevinding bevestigt dat olifanten slimme, flexibele besluitvormers zijn die hun omgeving heel goed begrijpen.

De interne kaart van olifanten

Olifanten zijn verre van willekeurige zwervers. Ze maken juist zorgvuldige keuzes over waar ze lopen, waarbij ze zich laten leiden door wat wetenschappers ‘energielandschappen’ noemen.

Stel je voor dat je een steile heuvel beklimt in plaats van over een vlak veld te wandelen: het ene kost duidelijk veel meer energie dan het andere. Bedenk vervolgens of de plek waar je naartoe gaat voedsel, water of schaduw biedt. Alles bij elkaar genomen is een energielandschap een soort ‘landkaart’ van de energie die nodig is om door een landschap te trekken in verhouding tot de beloning die de bestemming biedt. Door deze factoren te bestuderen, kunnen onderzoekers inzicht krijgen in waarom olifanten het ene pad boven het andere verkiezen.

“Deze nieuwe resultaten zijn heel belangrijk voor het evalueren en plannen van maatregelen voor natuurbehoud en herstel van het gebied, zoals verbindingszones, omdat ze precies laten zien hoeveel energie het kost om te verplaatsen”, zegt onderzoeker dr. Emilio Berti.

Hoe olifanten bepalen waar ze rondtrekken

De meeste olifanten ontweken steile, heuvelachtige gebieden of ruw terrein. Net zoals mensen de neiging hebben om een lange klim te vermijden als er een makkelijkere weg is, geven olifanten de voorkeur aan de weg van de minste weerstand. Dat is logisch: het kost veel energie om een lichaam van meerdere tonnen bergopwaarts te bewegen.

Voedsel is altijd een topprioriteit. Bijna alle olifanten toonden een sterke voorkeur voor gebieden met dichte begroeiing. Een groener stuk land trok veel meer olifanten aan, zelfs als dat betekende dat ze verder moesten lopen.

Water is ook belangrijk. Opmerkelijk is wel dat sommige olifanten dichtbij rivieren en waterpoelen bleven, terwijl andere er verder van weg trokken. Ongeveer de helft van de olifanten liet geen duidelijk patroon zien. Dit laat zien dat olifanten, net als mensen, hun eigen gewoontes en persoonlijkheden hebben als het gaat om risico's en gemak.

Snelheid verandert alles. Wanneer olifanten zich langzaam voortbewogen, waren ze enigszins flexibel wat betreft het terrein. Hoe sneller ze zich voortbewogen – misschien als ze op weg waren naar een belangrijke bestemming – hoe strikter ze werden in het besparen van energie. Bij hoge snelheden vermeden bijna alle olifanten steile hellingen.

Inzicht in de verplaatsingen van olifanten helpt bij natuurbehoud

De resultaten lijken misschien vanzelfsprekend: het is logisch dat olifanten de makkelijkste route naar de beste voedsel- en waterbronnen kiezen. De belangrijkste meerwaarde van dit onderzoek is echter wat we ervan leren over natuurbehoud en planning voor de toekomst.

De landschappen van Afrika veranderen flink. Droogtes duren langer, de vegetatie verandert en de watervoorziening wordt minder betrouwbaar. Als we begrijpen hoe olifanten hun routes bepalen, kunnen we hun reacties op deze veranderingen beter voorspellen en hen beter beschermen.

Naarmate menselijke activiteiten toenemen in de vorm van wegen, boerderijen, plantages, mijnen en steden en dorpen, raken de savannes van Afrika steeds meer versnipperd. Dit betekent dat de traditionele routes van olifanten vaak zijn geblokkeerd. Door precies te weten hoe olifanten de kosten en baten van verschillende routes afwegen, kunnen natuurbeschermers wildcorridors ontwerpen die waarschijnlijker door olifanten worden gebruikt. Deze veilige doorgangen verbinden voedselgebieden, waterbronnen en broedplaatsen met elkaar.

“Dit werk laat duidelijk zien waarom het voor een langlevende soort als olifanten zo belangrijk is dat matriarchen (de leidende vrouwtjes in de kudde) de kennis bewaren en aan hun nakomelingen kunnen doorgeven hoe ze toegang kunnen krijgen tot cruciale hulpbronnen en hoe ze dat het beste kunnen doen”, zegt dr. Robert Guldemond van de Conservation Ecology Research Unit van de Universiteit van Pretoria.

“Onderzoek van IFAW laat zien dat olifanten het liefst in gebieden zijn waar ze niet veel last hebben van mensen en waar ze vrij rond kunnen lopen”, zegt Henry Ndaimani, programmamanager Landschapsbehoud bij IFAW. “Landbouwgrond biedt weliswaar voedsel voor olifanten, maar brengt ook grote risico's met zich mee vanwege conflicten met mensen. Dit betekent dat olifanten voortdurend een afweging moeten maken tussen het voordeel van voedsel hebben en het gevaar van te worden gestoord."

"Door te onderzoeken in welke landschappen olifanten hun energie het meest efficiënt kunnen gebruiken, krijgen we waardevolle inzichten in hoe zij hun omgeving zien en gebruiken. Deze bevindingen helpen bij het ontwikkelen van slimmere strategieën voor natuurbehoud en landgebruik die zowel voor olifanten als voor mensen werken.”

De volgende keer dat je nadenkt over olifanten die over de savanne lopen, zie ze dan niet voor je als doelloze zwervers, maar als ervaren navigatiedeskundigen die een onzichtbare kaart van inspanning en beloning lezen. Ze weten wanneer ze energie moeten sparen, wanneer ze voedsel moeten zoeken en wanneer ze de makkelijke weg moeten nemen in plaats van de steile klim. Voor olifanten telt elke stap. En als we goed op ze letten, kunnen die stappen ons leiden naar een betere toekomst voor zowel wilde dieren als voor mensen.