Behoud van leefgebieden
Door Peter Borchert
Over heel Afrika en Azië blijft de strijd om neushoorns te redden een van de grootste uitdagingen voor natuurbescherming. Vandaag de dag leven naar schatting 26.700 neushoorns op aarde, 22.540 in Afrika en 4.200 in Azië. Dat is een kleine toename sinds 2021, maar nog altijd slechts een fractie van de 500.000 dieren die aan het begin van de 20e eeuw over beide continenten trokken.
Het zojuist verschenen CITES-rapport 2025 over Afrikaanse en Aziatische neushoorns, samengesteld door de IUCN Rhino Specialist Groups en TRAFFIC, schetst een beeld van kwetsbare vooruitgang en aanhoudende diepe zorg om deze oeroude reuzen. Sommige populaties stabiliseren of nemen langzaam toe, terwijl andere op de rand van uitsterven balanceren. Verlies van leefgebied, klimaatverandering en de illegale handel in de hoorn van de neushoorn blijven de grootste bedreigingen en onderstrepen de noodzaak van natuurbescherming en sterke samenwerking met lokale gemeenschappen.
Een Oostelijke zwarte neushoorn in Kenya.
Afrika’s neushoorns kennen enige vooruitgang, maar ook grote uitdagingen
Eind 2024 bedroeg de neushoornpopulatie in Afrika 22.540 dieren, waaronder 6.788 zwarte en 15.752 witte neushoorns. Daarnaast leefden nog 214 zwarte neushoorns en 1.299 witte neushoorns in dierentuinen en andere opvanglocaties wereldwijd.
Het aantal zwarte neushoorns groeide met 5,2%. Een zwaar bevochten overwinning voor rangers, wetenschappers en lokale gemeenschappen. De populatie witte neushoorns daalde echter met 11,2%, vooral in Zuid-Afrika en Namibië.
De meeste Afrikaanse neushoorns leven nu in kleine, omheinde populaties die verspreid liggen over versnipperde landschappen. Droogte, beleidswijzigingen en tekorten aan financiële middelen maken het beheer steeds complexer. Toch zijn er redenen voor optimisme: nieuwe kalfjes die worden geboren in community conservancies, uitbreidende leefgebieden in Kenia en Zuid-Afrika en een betere regionale samenwerking om stroperij tegen te gaan.
Deze verhalen weerspiegelen een kernwaarheid van het werk van IFAW: wanneer mensen de kans krijgen om wilde dieren te beschermen én te profiteren van hun aanwezigheid, blijven neushoorns bestaan.
Leefgebieden verbinden met Room to Roam
Het verbinden van leefgebieden staat centraal in IFAW’s Room to Roam-visie. Wanneer wilde dieren zich vrij kunnen bewegen in gezonde, verbonden landschappen, worden zij veerkrachtiger tegen milieudruk en klimaatextremen. Dat geldt ook voor de gemeenschappen die deze gebieden met hen delen.
Neushoorns in Azië: successen en tegenslagen
In India en Nepal zet de opmerkelijke terugkeer van de Indische neushoorn (greater one-horned rhino) zich voort. Het aantal is gestegen tot 4.075 dieren, terwijl er een eeuw geleden nog maar zo’n 100 over waren. Politieke wil, effectieve wetshandhaving en goed rentmeesterschap door lokale gemeenschappen hebben hun toekomstperspectief ingrijpend verbeterd.
In Indonesië daarentegen blijft de toekomst van de Javaanse en Sumatraanse neushoorn uiterst onzeker. Tussen 2019 en 2023 werden 26 Javaanse neushoorns gedood om hun hoorn, waardoor er nu nog maar ongeveer 50 over zijn in het Ujung Kulon National Park. Ook de situatie van de Sumatraanse neushoorn is nauwelijks beter, met slechts 34–47 dieren in versnipperde bosgebieden. Fokprogramma’s in gevangenschap en bescherming van hun leefgebied bieden hoop, maar hun voortbestaan hangt af van voortdurende waakzaamheid en investeringen.
Een wilde Indische neushoorn loopt langs de oever van een drinkpoel in het Kaziranga National Park in Assam, India. Foto: Scott Anger / © IFAW
Stroperij en illegale handel blijven een ernstige dreiging
Stroperij blijft de meest acute dreiging. Tussen 2021 en 2023 kwamen naar schatting jaarlijks 676–853 hoorns in de illegale handel terecht. Hoewel dit lager is dan in eerdere jaren, is die daling grotendeels het gevolg van programma’s waarbij hoorns worden verwijderd, en niet van een echte afname van stroperij.
Zuid-Afrika blijft het epicentrum en is verantwoordelijk voor ongeveer twee derde van alle in beslag genomen hoorns wereldwijd. De smokkelroutes veranderen bovendien: zendingen lopen nu via Maleisië, Vietnam en in toenemende mate ook via Qatar, de Verenigde Arabische Emiraten en zelfs Mongolië.
Toch zijn er ook hoopvolle signalen: in 2023 waren het aantal in beslag genomen hoorns én het totale gewicht ervan met meer dan 75% gedaald ten opzichte van 2019, dankzij betere samenwerking tussen de douane en gespecialiseerde eenheden die zich richten op wildlifecriminaliteit.
Het tellen van de hoorns
Het beheer van voorraden neushoornhoorn blijft een uitdaging. Afrikaanse landen bewaren samen tussen de 36,2 en 85,1 ton hoorn, waarbij Zuid-Afrika verantwoordelijk is voor wel drie kwart van dit totaal—waarvan een groot deel in privébezit is. Alleen al in 2024 werden meer dan 700 hoorns gestolen, wat wijst op ernstige tekortkomingen in beveiliging en transparantie. Sterkere controle en veilige opslag zijn cruciaal om te voorkomen dat gestolen hoorns opnieuw op de illegale markt terechtkomen.
Trends in stroperij laten voorzichtige hoop zien
In 2024 werden in Afrika 516 gevallen van stroperij geregistreerd, het laagste aantal sinds 2011 en een daling ten opzichte van 540 in de vorige rapportage. Hoewel dat bemoedigend is, komt het nog steeds neer op een jaarlijks verlies van 2,15% van de totale populatie, veel te hoog voor een duurzaam herstel. Om groei mogelijk te maken, moet dat verlies dalen tot onder de 1,2% per jaar.
Een zorgwekkende piek begin 2025, toen in Zuid-Afrika in slechts drie maanden tijd 91 neushoorns werden gedood, onderstreept hoe dringend voortdurende bescherming en financiering nodig zijn.
Geld als motor: de economische kracht van natuurbescherming
Bescherming van neushoorns is kostbaar, maar van onschatbare waarde. Goed beheerde populaties vormen de ruggengraat van natuurgebaseerd toerisme, creëren banen en versterken lokale economieën.
Tussen 2022 en 2024 werden 276 levende neushoorns legaal verhandeld, voornamelijk voor herintroducties en andere natuurbehoudsdoelen. Een klein aantal trofeejachten vond plaats onder streng gereguleerde quota en leverde inkomsten op voor gemeenschapsontwikkeling en antistroperijoperaties.
Innovatieve financieringsmechanismen veranderen de manier waarop natuurbescherming wordt betaald. De Wildlife Conservation Bond (“Rhino Bond”) van de Wereldbank mobiliseerde meer dan 150 miljoen Amerikaanse dollar voor de bescherming van de zwarte neushoorn in Zuid-Afrika, waarbij het rendement voor investeerders gekoppeld is aan de groei van de populatie. Het is een veelbelovend model voor toekomstige financiering van natuurbehoud.
Mensen, partnerschappen en de weg vooruit
Het nieuwe African Rhino Conservation Framework (2025–2035) markeert een verschuiving van ‘fortress conservation’ naar een inclusieve, op gemeenschappen gerichte aanpak. Deze benadering erkent dat inheemse volkeren en lokale gemeenschappen onmisbare partners zijn bij de bescherming van neushoorns en hun leefgebieden.
IFAW’s Room to Roam belichaamt deze filosofie. We werken samen met mensen die het dichtst bij wilde dieren leven om oplossingen te ontwerpen die samenleven mogelijk maken, bestaanszekerheid vergroten en verbonden landschappen veiligstellen waar neushoorns én gemeenschappen kunnen gedijen.
Van community conservancies in Afrika tot de overstromingsvlaktes in India en de bossen van Indonesië is één les duidelijk: wanneer natuurbescherming mensen concrete voordelen biedt, krijgen wilde dieren letterlijk ruimte om rond te trekken – en een reden om te blijven bestaan.
Neushoorns hebben meer dan 50 miljoen jaar aan ingrijpende klimaat- en omgevingsveranderingen overleefd. Met blijvende inzet, samenwerking en creativiteit kunnen ze ook in de verre toekomst blijven voortbestaan.
Gerelateerde content
Zonder jouw steun kunnen wij ons werk niet doen. Geef nu voor het verbeteren van de leefomstandigheden voor dieren.