Afrika in de frontlinie van de klimaatverandering

In aanloop naar de Klimaatconferentie van de Verenigde Naties (COP30) in Brazilië sprak VN-secretaris-generaal António Guterres een van zijn scherpste waarschuwingen tot nu toe uit. De mensheid, zei hij, heeft de kans gemist om de opwarming van de aarde binnen de 1,5°C-grens van het Akkoord van Parijs te houden. Een overschrijding is nu “onvermijdelijk”, met “verwoestende gevolgen”, vooral als de uitstoot blijft stijgen.

In the lead-up to the United Nations Climate Change Conference (COP30) in Brazil, UN Secretary-General António Guterres delivered one of his starkest warnings yet. Humanity, he said, has missed the chance to keep global warming within the 1.5°C limit set by the Paris Agreement. An overshoot is now “inevitable”, with “devastating consequences”, especially if emissions continue to rise.

Maar Guterres riep de wereld op om niet op te geven. Hij zei in The Guardian (28 oktober 2025):

“Laten we erkennen dat we hebben gefaald … we zijn er niet in geslaagd om een overschrijding van 1,5 °C in de komende jaren te voorkomen. En dat boven die 1,5 °C gaan verwoestende gevolgen heeft. Sommige van die verwoestende gevolgen zijn kantelpunten, of het nu in het Amazonegebied is, op Groenland, in West-Antarctica of bij de koraalriffen.”

Guterres pleitte voor een overgang van woorden naar daden: versnelde afbouw van fossiele brandstoffen, een rechtvaardige en eerlijke transitie voor werknemers en industrieën, en veel meer steun voor kwetsbare landen die nu al de zwaarste klappen opvangen. Ook wees hij op de noodzaak van sterkere vertegenwoordiging van inheemse volkeren in klimaatonderhandelingen, die hij “de beste beschermers van de natuur” noemde.

De wetenschap is onmiskenbaar

De economische verliezen zijn al even schokkend. Alleen al in 2024 gingen wereldwijd 639 miljard arbeidsuren verloren door extreme hitte, met de zwaarste impact op buitenwerkers en mensen met lage inkomens. Ondanks deze realiteit bleven overheden in 2023 ongeveer 956 miljard Amerikaanse dollar aan fossiele brandstoffen subsidiëren, terwijl grote oliebedrijven productieniveaus plannen die totaal onverenigbaar zijn met de 1,5°C-doelstelling.

Waarschuwingssignalen uit de natuur

De natuurlijke wereld verandert op subtiele maar ingrijpende manieren. In IJsland hebben wetenschappers onlangs voor het eerst in de geschiedenis muggen waargenomen—drie exemplaren van Culiseta annulata—een ontdekking die een generatie geleden ondenkbaar was. De Arctische regio, waaronder IJsland, warmt bijna vier keer zo snel op als het wereldwijde gemiddelde, waardoor insecten die vroeger de winters niet konden overleven zich nu kunnen vestigen.

Dit soort biologische signalen laat zien hoe snel ecosystemen verschuiven. Naarmate de temperatuur stijgt, verspreiden nieuwe soorten—onder wie ziekteoverbrengers—zich naar gebieden die ooit te koud waren om hen te herbergen. Daardoor verandert het ecologische evenwicht en ontstaan er nieuwe risico’s voor mensen, wilde dieren en landbouw.

Afrika in de frontlinie

Nergens zijn de gevolgen zo zichtbaar als in Afrika—een continent dat sneller opwarmt dan het wereldwijde gemiddelde, terwijl het het minst aan de crisis heeft bijgedragen. Miljoenen mensen worden geconfronteerd met langdurige droogtes, mislukte oogsten, hittegolven en overstromingen. Door de stijgende zeespiegel komen kustlijnen en infrastructuur onder druk te staan. In de Hoorn van Afrika raakten in slechts zes maanden meer dan een miljoen mensen ontheemd door droogte en klimaatgedreven conflicten.

Het IPCC waarschuwt voor een reeks elkaar versterkende risico’s: dalende voedselproductie, grotere overstromingsschade, meer hittegerelateerde gezondheidsproblemen en afnemende arbeidsproductiviteit—vooral in de landbouw. Door beperkte economische middelen en bestaande armoede is aanpassing extra moeilijk.

Toch is er reden voor hoop. Afrika’s gecoördineerde reactie op COVID-19 liet zien dat gezamenlijke actie en krachtig leiderschap levens kunnen beschermen en veerkracht kunnen opbouwen. Diezelfde vastberadenheid, gericht op klimaatactie, kan zowel gemeenschappen als ecosystemen veiligstellen.

Wilde dieren onder druk

Ook wilde dieren komen steeds meer onder klimaatdruk te staan. Afrikaanse olifanten—sleutelsoorten die cruciaal zijn voor de gezondheid van savanne- en bosecosystemen—horen tot de meest kwetsbare dieren bij extreme weersomstandigheden.

Al meer dan twintig jaar onderzoekt de Conservation Ecology Research Unit (CERU) van de Universiteit van Pretoria, gesteund door IFAW, het gedrag, de bewegingen en de ecologie van olifanten in zuidelijk Afrika. Uit hun onderzoek blijkt dat klimaatverandering olifanten dwingt zich aan te passen: hun dagelijkse routines veranderen, migratieroutes verschuiven en toegang tot water wordt steeds beperkter.

Water is essentieel voor het overleven van olifanten. Naarmate de temperatuur stijgt en waterbronnen opdrogen, moeten olifanten grotere afstanden afleggen, vaker rusten en worden ze ’s nachts actiever. Maar deze aanpassingen kennen grenzen—zeker wanneer menselijke activiteiten hun trekwegen blokkeren of de concurrentie om water toeneemt. Jonge olifanten lopen het grootste risico; in gebieden zoals Amboseli en Kruger leidde droogte meerdere jaren tot hoge kalversterfte. Wanneer de regenval terugloopt, neemt de voortplanting af en raken zelfs veerkrachtige populaties in de problemen.

Room to Roam: een visie voor klimaatbestendigheid

Het onderzoek van CERU vormt de wetenschappelijke basis voor Room to Roam, IFAW’s visie op klimaatbestendige landschappen waar mensen en wilde dieren samen kunnen floreren. In plaats van olifanten te beheren in geïsoleerde, omheinde gebieden, verbindt Room to Roam leefgebieden over landsgrenzen heen, herstelt aangetast land, beschermt wilde­dierschcorridors en werkt samen met gemeenschappen om conflicten te verminderen.

Door ecosystemen te beschermen en te herstellen, behoudt het initiatief bestaande koolstofvoorraden, legt het extra koolstof vast en versterkt het de biodiversiteit. Tegelijkertijd ondersteunt het mensen bij klimaatbestendige vormen van levensonderhoud—zoals regeneratieve landbouw, agroforestry, imkerij en beter veebeheer. Deze aanpakken herstellen de gezondheid van de bodem, verbeteren de voedselzekerheid en verlagen de druk op wilde dieren en natuurlijke hulpbronnen.

Kennis omzetten in actie

Over de hele wereld verschijnen bemoedigende tekenen van vooruitgang. Zonne- en windenergie zijn in veel regio’s inmiddels goedkoper dan fossiele brandstoffen, waardoor landen kolencentrales kunnen sluiten en hun duurzame energiecapaciteit uitbreiden. Oplossingen die de natuur herstellen—zoals het herstel van bossen, wetlands en mangroven—nemen CO₂ op, voorkomen overstromingen en bieden bescherming aan biodiversiteit. Steden vernieuwen hun vervoerssystemen, verbeteren energie-efficiëntie en creëren groene ruimtes om hitte en vervuiling te verminderen.

Ook de financiële wereld verschuift. Groene investeringen worden steeds gebruikelijker en mondiale partnerschappen ondersteunen kwetsbare gemeenschappen bij aanpassing via vroegtijdige waarschuwingssystemen, droogteresistente gewassen en beter waterbeheer.

Hoop door gezamenlijke actie

Klimaatverandering is de grootste uitdaging van onze tijd—maar het is er één die we nog altijd aankunnen. De wetenschap is glashelder. De technologie is er. Overal ter wereld, ook in Afrika, bouwen gemeenschappen al aan veerkrachtige, natuurpositieve toekomsten.

Met sterkere beleidskeuzes, vastberaden leiderschap en langetermijninvesteringen kunnen we de schade beperken, wilde dieren beschermen en een veiligere, gezondere planeet creëren voor de generaties die na ons komen.