wereldleiders boeken groot succes voor leeuw, luipaard, walvis en blauwe haai

De biodiversiteit op aarde neemt in hoog tempo af. En nergens geldt dat zo sterk als bij trekkende soorten. Soorten die hiertoe worden gerekend, lopen uiteen van walvissen en haaien tot olifanten, grote katachtigen, vogels en nog veel meer dieren. Ze vertegenwoordigen zo'n 8.000 tot 10.000 van de 1,8 miljoen bekende soorten in de wereld. Wat ze gemeen hebben, is dat ze allemaal met regelmaat trekken, in de meeste gevallen tussen voedselgronden en voortplantingsgebieden; en soms leggen ze daarbij wel duizenden kilometers af. Maar er zijn ook soorten waarbij de afstand tussen die twee gebieden een stuk korter is. Of de reis die ze afleggen nu lang of kort is, deze dieren hebben een aangeboren drang om te trekken. En vaak steken ze daarbij door de mens bepaalde grenzen over - in kustgebieden en in het binnenland.

De meeste trekkende soorten staan onderweg aan uiteenlopende gevaren bloot. En vaak hangen die gevaren samen met menselijke ontwikkeling. Overexploitatie langs trekroutes, zoals niet-duurzame, ongereguleerde jacht en ongebreidelde visserij, legt extra druk op de populaties van trekkende soorten. Bovendien kan ook de klimaatverandering van invloed zijn op migratiecycli. Slechte coördinatie en een gebrek aan samenwerking tussen landen kan ertoe leiden dat de bescherming van een trekkende soort te weinig aandacht krijgt en de bijdrage van die soort aan economieën en gemeenschappen te weinig op waarde wordt geschat.

En dat is waarom het Verdrag inzake de bescherming van trekkende wilde diersoorten (CMS), waarover deze week wordt vergaderd, zo belangrijk is. Het CMS is het enige internationale verdrag dat specifiek draait om de bescherming van trekkende soorten, en staat onder toezicht van het VN-milieuprogramma UNEP. Het is een uniek mechanisme dat landen waardoor trekkende soorten zich verplaatsen, samenbrengt, om een gecoördineerde, grensoverschrijdende aanpak van hun bescherming mogelijk te maken.

Deze week willen 126 bij het CMS aangesloten regeringen, na veel onderhandeling en uitgebreid debat, afspraken maken over de bescherming van een aantal van Afrika's meest iconische diersoorten: leeuwen, luipaarden, chimpansees en giraffen; evenals een aantal haaiensoorten, waaronder de grootste vis in de zee - de walvishaai, en 's werelds meest intensief beviste haai, de blauwe haai.

Maar wat betekenen deze afspraken in de praktijk?

Voor dieren als de walvishaai en de chimpansee, die allebei in Bijlage I van het CMS zullen worden opgenomen, spreken de landen af deze soorten strikt te beschermen tegen doden, bejagen of bevissen, en ook hun leefgebieden te beschermen.

Walvishaaien spelen in veel landen en kustgemeenschappen in de wereld een ontzettend belangrijke rol in het duiktoerisme, maar hun aantal neemt af. Hoewel veel landen al beschermingsmaatregelen voor walvishaaien hebben genomen, zijn nog niet alle plekken in de wereld waar ze veel voorkomen beschermd. Deze opname in de CMS-bijlage zou dus moeten leiden tot betere bescherming in plaatsen als Madagaskar, Mozambique, Peru en Tanzania.

Chimpansees hebben in alle 21 Afrikaanse landen waar ze voorkomen een beschermde status, maar één van de grootste bedreigingen voor hun bestaan is het verlies van leefgebied, doordat menselijke activiteiten steeds verder oprukken in de bossen waar de chimpansees leven. Nu er nog slechts versnipperde stukjes leefgebied over zijn, die in veel gevallen ook nog eens internationale grenzen overschrijden, is het van essentieel belang dat chimpanseelanden de overgebleven populaties en de plek waar ze leven beschermen.

Leeuwen en luipaarden worden opgenomen in Bijlage II van het CMS. Dit betekent dat landen afspreken op internationaal niveau intensiever te gaan samenwerken voor bescherming van deze soorten. Naast de opname van deze soorten onder het verdrag, zal het CMS ook een nieuw Afrikaanse Carnivoren Initiatief lanceren, gericht op beschermingsmaatregelen voor jachtluipaarden en wilden honden, evenals leeuwen en luipaarden.

Het aantal leeuwen in Afrika loopt in hoog tempo terug. Er zijn naar schatting nog slechts 20.000 leeuwen over. En het leefgebied van luipaarden is sterk versnipperd, waardoor het voor deze solitair levende grote katachtigen steeds moeilijker wordt om hun aantal in stand te houden. Voor al deze dieren, die kampen met vergelijkbare bedreigingen als verlies van leefgebied en mens-dierconflicten, zijn de problemen bekend. Wat er nu moet gebeuren, is zorgen voor de benodigde politieke wil, middelen en internationale samenwerking. We hopen dat het Afrikaanse Carnivoren Initiatief nieuwe aandacht en middelen zal opleveren voor de bescherming van Afrika's iconische roofdieren.

Blauwe haaien zijn eveneens toegevoegd aan Bijlage II van het CMS. De blauwe haai is een van de grootste trekkers van alle haaien. Hij legt enorme afstanden af door internationale wateren, waardoor hij grote risico's loopt te worden gevangen door vissers, bij bewuste (gerichte) vangst, of als (onbedoelde) bijvangst. Dat maakt de blauwe haai precies het soort dier waarvoor het CMS ooit in het leven werd geroepen. Tot nu toe was er in het hele gebied waar de blauwe haai voorkomt nog geen bescherming. Er zijn geen beheersmaatregelen voor de visserij op blauwe haaien of regelgeving voor de internationale handel, ondanks het feit dat er in de wereldwijde visserij jaarlijks zo'n 20 miljoen blauwe haaien worden gevangen. Aangezien visserij-instanties over de hele wereld er tot nu toe niet in zijn geslaagd om dit probleem aan te pakken, legt deze opname in Bijlage II van het CMS nieuwe druk op de regionale organisaties voor visserijbeheer (RFMO's) om in actie te komen en de vangst te reguleren.

Het CMS biedt bovendien mogelijkheden voor afzonderlijke, internationale instrumenten en andere overeenkomsten tussen landen waar één trekkende soort of, in meer gevallen, groepen trekkende soorten voorkomen. Eén zo'n instrument is het memorandum van overeenstemming van het CMS over haaien. Dit memorandum werd gesloten tussen 41 landen en de 4 nieuwe landen die zich deze week aansloten - Sri Lanka, Ecuador, Brazilië en Benin. Samen hebben ze afspraken gemaakt over de ontwikkeling van beschermingsmaatregelen die specifiek gericht zijn op haaien en de gevaren waardoor ze bedreigd worden.

De IFAW-afvaardiging bij het CMS heeft, samen met een groot aantal andere ngo's, hard gewerkt om deze beschermingsmaatregelen voor elkaar te krijgen. Nu is het aan de deelnemende regeringen om hun verantwoordelijkheid te nemen en ze uit te voeren.