Wat is co-existentie? Hoe dieren en mensen samen in balans kunnen leven

Wat gebeurt er echter met wilde dieren als de landschappen waar zij wonen worden ontdaan van hun natuurlijke kwaliteiten en worden omgevormd tot stedelijke centra, commerciële boerderijen of enorme fabrieken? Als hun voedselbronnen en leefgebieden verdwijnen? Als nieuwe gebouwen, wegen en hekken hun migratieroutes blokkeren?

Dieren worden steeds meer naar nieuwe gebieden gedreven waar ze concurreren om hulpbronnen met andere soorten, waaronder mensen. Ze kunnen als overlast of zelfs als een bedreiging worden gezien door mensen die nog nooit met ze te maken hebben gehad. Van sommige soorten worden zodanig veel dieren gedood dat ze plaatselijk of zelfs wereldwijd uitsterven.

Deze negatieve interacties worden mens-dier-conflicten genoemd. Het is wereldwijd een groot probleem. Gelukkig zijn er veel manieren om deze conflicten te vermijden en vreedzaam samenleven te bevorderen. 

Coëxistentie (of co-existentie) betekent dat mensen en wilde dieren naast elkaar leven en iedereen in hun behoeften wordt voorzien. We zijn allemaal onderling verbonden met de soorten die onze planeet delen, en onze daden beïnvloeden hoe vreedzaam of vijandig onze relaties met wilde dieren worden. 

Bij IFAW geloven we dat leren samenleven met wilde dieren essentieel is. Niet alleen voor hun overleving, maar ook voor die van ons.

Waarom moeten we samenleven met wilde dieren?

Samenleven met wilde dieren is op vele manieren goed voor mensen en de planeet.

Klimaatverandering tegengaan

Door de mens veroorzaakte klimaatverandering is een van de grootste bedreigingen waar we voor staan. Met tot wel een miljoen diersoorten die gevaar lopen door de stijgende temperaturen, is het logisch dat we dieren vaak als slachtoffers zien. Ze zijn echter ook onze bondgenoten in de aanpak van klimaatverandering.

De natuur kan zorgen voor meer dan een derde van de koolstofvastlegging die nodig is om de ergste gevolgen van klimaatverandering te verzachten. Wilde dieren, zoals walvissen en olifanten, zijn cruciaal in dat proces.

Gezonde populaties wilde dieren kunnen ook het lokale toerisme stimuleren, wat meer geld en banen oplevert, zolang het maar duurzaam wordt beheerd. 

In september 2024 publiceerde de Wereldbank een rapport, Banking on Protected Areas, met gegevens over hoe natuurtoerisme economische voordelen kan opleveren voor gemeenschappen. Volgens het rapport genereerde toerisme bijvoorbeeld banen voor 30% van de mensen in de werkende leeftijd rond South Luangwa National Park in Zambia.

Sociaal en emotioneel welzijn

Verschillende onderzoeken tonen aan dat het beleven van de natuur mensen helpt om hun lichamelijke en geestelijke gezondheid te verbeteren of te behouden. Uit een onderzoek van Stanford University bleek bijvoorbeeld dat een wandeling van 90 minuten in een natuurlijke omgeving negatieve gedachtepatronen verminderde, terwijl een wandeling van 90 minuten in een stedelijke omgeving dat niet deed. 

Cultureel erfgoed

Veel samenlevingen hebben een sterke band met de natuurlijke wereld om hen heen. Het is verweven met hun geschiedenis, verhalen, tradities en identiteit – dus het beschermen van wilde dieren is een belangrijke manier om hun culturele erfgoed te beschermen.

Zelfs wilde dieren die ver van ons af staan spreken tot onze verbeelding en maken ons gelukkig. Stel je voor dat je alleen maar weet hoe een orang-oetan of haai er vroeger uitzag omdat ze, net als de dodo, voor je geboorte al waren uitgestorven. Toekomstige generaties verdienen het om hetzelfde gevoel van verwondering en blijdschap te ervaren dat prachtige wezens bij ons teweegbrengen.

Wetenschappelijke vooruitgang

Het bestuderen van wilde dieren leidt onderzoekers tot belangrijke ontdekkingen die ons leven verbeteren. Wist je bijvoorbeeld dat fruitvliegen 75% van de genen delen die ziektes bij mensen veroorzaken? Door hun korte levensduur hebben ze wetenschappers geholpen beter te begrijpen hoe ziektes zich bij mensen ontwikkelen. 

Wilde dieren inspireren zoveel van onze ontwikkelingen dat er een naam voor is: biomimetica, ofwel techniek dat door de natuur is geïnspireerd. Hierbij observeren ingenieurs de natuur om hen te helpen oplossingen te bedenken voor menselijke problemen.

Een bijzonder voorbeeld is hoe bultruggen inspiratie waren voor energiezuinige windmolenwieken. Bultruggen hebben kleine bobbels, tuberkels genaamd, aan de voorkant van hun borstvinnen. Deze tuberkels duwen water in snelstromende stromen tussen de bulten, waardoor de weerstand vermindert en de walvissen sneller zwemmen. Bij windturbines helpen tuberkels de bladen sneller te draaien zodat ze meer energie kunnen opwekken. Uit een onderzoek bleek dat tuberkels hielpen om met wind van 16 kilometer per uur dezelfde energie op te wekken waarvoor normaal wind van 27 km/u nodig zou zijn.

Wist je dat termietenheuvels architecten helpen om gebouwen te ontwerpen die op natuurlijke manier worden geventileerd en daardoor energiezuiniger zijn? En dat een Namib woestijnkever de basis waren voor ingenieurs bij het maken van een weefsel dat zoet water uit mist opvangt, waardoor mensen die in zeer droge gebieden wonen over drinkwater kunnen beschikken.

Wie weet welke ongelooflijke ontdekkingen we zouden missen als wilde dieren zouden verdwijnen.

Hoe kan co-existentie eruit zien?

Conflicten tussen mensen en wilde dieren kunnen ongelooflijk moeilijk op te lossen zijn. Het kan veel makkelijker zijn voor mensen om gewelddadige, destructieve manieren te vinden om om te gaan met wilde dieren die ze zien als een bedreiging of overlast. Alleen al in 2018 doodde één federaal agentschap in de Verenigde Staten (VS) 1,5 miljoen inheemse wilde dieren om ze ‘te controleren’. Tot deze dieren behoren bevers, coyotes, wolven, vossen, zwarte beren, rode lynxen, duiven en vele andere soorten. De dieren worden gedood met wrede vallen of onmenselijk gif – omdat ze worden gezien als een obstakel voor mensen.

Gelukkig vinden we bij IFAW graag innovatieve oplossingen voor complexe problemen. Soms kunnen zelfs eenvoudige veranderingen een grote impact hebben.

Leeuwen in Zimbabwe

Er leven minstens 500 leeuwen in Hwange National Park in Zimbabwe. Ze komen steeds vaker in conflict met mensen over vee, dat de leeuwen als voedselbron zien. Geschat wordt dat leeuwen tussen 2020 en 2022 meer dan 150 stuks vee hebben gedood in de Hwange regio, wat ertoe heeft geleid dat boeren leeuwen hebben gedood als vergelding.

Het afschermen van vee tegen leeuwen kan helpen om deze cyclus te doorbreken, door leeuwen te beschermen tegen boeren en boeren tegen leeuwen. Natuurbeschermers hebben onlangs namelijk ontdekt dat leeuwen visuele jagers zijn, wat betekent dat een simpel niet-doorzichtig zeil om een omheining het aantal runderen dat boeren verliezen aanzienlijk kan verminderen.

We werken samen met ZimParks en de Wildlife Conservation Research Unit (WildCRU) om het gebruik van deze roofdierbestendige omheiningen te promoten. Een voordeel ervan is dat ze makkelijk te vervoeren zijn van het ene veld naar het andere als boeren hun kuddes verplaatsen.

In delen van de Hwange regio waar deze omheiningen zijn geplaatst, hebben we een vermindering van 50% tot 90% gezien in het aantal predaties door vee. Deze eenvoudige maar innovatieve oplossing beschermt wilde dieren, vermindert het risico voor boeren, en helpt de voedselvoorziening in stand te houden voor gemeenschappen die afhankelijk zijn van het lokale vee. 

Door de bevolkingsgroei, de snelle verstedelijking en de uitbreiding van de commerciële landbouw in dit gebied wordt het leefgebied van de Aziatische olifant steeds kleiner. Olifanten vernielen gewassen en eigendommen en doden soms mensen, waardoor een vicieuze cirkel van conflicten tussen mensen en olifanten ontstaat.

Sinds 2000 bevordert het project Asian Elephant Protection van IFAW het naast elkaar leven van mens en olifant op vier manieren:

• De bewegingen van olifanten worden gemonitord om gemeenschappen te waarschuwen als de dieren in de buurt zijn.
• Lokale burgers en ambtenaren worden getraind om hun gemeenschappen te helpen begrijpen hoe veilig olifanten zijn.
• Boeren worden geholpen bij het verbouwen van alternatieve gewassen die geen olifanten aantrekken.
• Scholen hebben toegang tot een lesboek waarin het behoud van olifanten wordt gepromoot. 

Jaguars in Mexico

Hoewel er ooit meer dan 60.000 jaguars leefden van het zuiden van de VS tot Zuid-Amerika, heeft hun populatie de afgelopen honderd jaar vreselijk geleden. Hun leefgebied is ernstig versnipperd. 

We denken vaak aan jaguars als jungledieren, maar er leven er veel rond groeiende steden, zoals Playa del Carmen, Mexico, waar ze jagen op tamme, loslopende honden. Mensen doodden soms jaguars als vergelding en de dieren liepen dodelijke ziektes op zoals hondenziekte.

IFAW heeft geholpen bij het ontwikkelen van een eenvoudige oplossing. We leveren materialen om kleine blauwe hondenhuisjes te bouwen, zodat honden beschutting en veiligheid hebben tegen jaguars, en jaguars minder kans lopen op vergelding door mensen. 

Coyotes in de Verenigde Staten

Coyotes zijn dieren met een groot aanpassingsvermogen die leven in landelijke, voorstedelijke en stedelijke gebieden. Hoewel mensen ze zelden zien, jagen ze soms op kleine huisdieren en vee. Het USDA Wildlife Services programma doodt elk jaar meer dan 70.000 coyotes – een wrede en onnodige praktijk.

Niet-dodelijke manieren om met coyotes samen te leven hebben bewezen effectief en financieel voordelig te zijn. In Marin County, Californië, bijvoorbeeld. Een programma dat lokale veeboeren hielp om over te gaan op niet-dodelijke methoden zorgde voor een afname van 62% van de veestapelverliezen en een kostenbesparing van US$50.000 in de eerste paar jaar. Andere eenvoudige methoden zijn het aan de lijn houden van kleine honden en ervoor zorgen dat afval veilig wordt opgeborgen en verzameld.

Hoe bevordert betrokkenheid van gemeenschappen coëxistentie?

We weten dat de gemeenschappen die het dichtst bij wilde dieren leven niet alleen het meest getroffen worden door conflicten tussen mensen en wilde dieren, maar ook het beste in staat zijn om oplossingen te vinden. We ondersteunen hen door kennis en middelen te delen die ze nodig hebben om conflicten te voorkomen en te verminderen.

Het betrekken van lokale gemeenschappen bij natuurbehoud zorgt ervoor dat oplossingen duurzaam zijn en zowel mensen als wilde dieren ten goede komen. Door middel van sociale emancipatie, die autonomie, zelfbeschikking en directe participatieve democratie bevordert, helpen we gemeenschappen zich aan te passen aan het veranderende milieu en hun relatie met de lokale wilde dieren te verbeteren, terwijl we tegelijkertijd hun levensonderhoud ondersteunen. 

We zoeken samen met gemeenschappen over de hele wereld naar manieren om het risico op conflicten te verkleinen. 

Bescherming

In Kenia werkten we samen met Tsavo Trust aan de bouw van een enorme omheining op zonne-energie die olifanten ervan weerhoudt om gebieden binnen te gaan waar gemeenschappen hun voedsel verbouwen. Het verminderde de conflicten tussen mensen en olifanten met bijna 90% en beschermde het levensonderhoud van 7.000 gemarginaliseerde kleinschalige boeren.

Zelfredzaamheid

Als mensen een tastbaar voordeel zien in natuurbeschermingswerk, zullen ze zich er eerder voor inzetten. Dat is een van de redenen waarom we vrouwen in de Maasai-gemeenschappen in Kenia helpen een duurzaam inkomen te verdienen en rangers voor wilde dieren te worden. 

Aanpassing van gewassen

Soms maakt het levensonderhoud van mensen de kans groter dat ze in conflict komen met wilde dieren. In China helpen we boeren om gewassen te verbouwen die geen olifanten aantrekken.

We zijn ook begonnen met een proefproject voor bijenteelt, dat vrouwen een inkomen geeft dat een vangnet vormt als ze hun andere gewassen verliezen aan olifanten.

Microkredieten verstrekken

Van 2000 tot 2005 hebben we microkredieten verstrekt aan lokale gemeenschappen om hen te helpen over te schakelen op alternatieve gewassen die nog steeds economisch waardevol zijn. Het programma had betrekking op 210 huishoudens in zeven dorpen en zorgde voor een gemiddelde inkomensstijging van 35% met een terugbetalingspercentage van 100%.

Criminaliteit verminderen

Het terugdringen van wildlifecriminaliteit is een andere manier om dodelijke interacties tussen wilde dieren en mensen te verminderen. Voor de Chikolongo-gemeenschap in de buurt van Liwonde National Park in Malawi bood het halen van water uit de Shire-rivier sommige stropers de gelegenheid om illegaal te stropen en te vissen. We werkten samen met leiders van de gemeenschap om in plaats daarvan water uit de rivier naar het dorp te pompen.

We hebben ook een viskwekerij opgezet en een systeem ontwikkeld om mensen aan te moedigen om commerciële gewassen te verbouwen. Sinds het begin van het project zijn er geen incidenten meer geweest van conflicten tussen mensen en wilde dieren. 

Nu klimaatverandering en bevolkingsgroei ons steeds dichter bij wilde dieren brengen, is het belangrijker dan ooit dat we manieren zoeken om vreedzaam samen te leven met onze wilde buren – er is tenslotte maar één planeet waar we allemaal samen op leven.