De verdeling van land bedreigt het voortbestaan van een cruciaal Maasai-bos in Kenia

Het 330 vierkante kilometer grote droge hooglandbos, ongeveer 50 kilometer ten oosten van Maasai Mara National Park in Kenia, heeft een rijke biodiversiteit. Het bos is de thuisbasis van meer dan 50 zoogdiersoorten, waaronder naar schatting 430 olifanten, en een rijke vogelpopulatie, waaronder de ernstig bedreigde taita-apalis, de bedreigde taitalijster en de kwetsbare taitabrilvogel. Loita heeft ook een grote verscheidenheid aan planten en waardevolle boomsoorten – waarvan er zes lokaal bedreigd zijn.

Het bos is ook een cruciale waterbron, met moerassen die de rivieren Olasur, Sand (Olng'ainet), Kanunka en Ol Keju Arus van water voorzien. Deze vier rivieren zijn van levensbelang voor de gemeenschap en monden uit in het Natronmeer in Tanzania en Maasai Mara, het Magadimeer en de Naroosure/Enkutoto-groepranch in Kenia, waar ze vee en wilde dieren van water voorzien in een grensoverschrijdend gebied met weinig water.

Het bos is een essentiële hulpbron voor de Loita-gemeenschap. Via een systeem dat wordt beheerd door 36 ouderen onder leiding van een spiritueel leider, de Laibon, oogsten de Maasai op duurzame wijze voedsel, brandhout, medicinale planten, bouwpalen, planten voor diergeneeskunde en veevoer, en houtproducten zoals kleurstoffen, vuurstokken en pijlgif. Daarnaast is de gemeenschap afhankelijk van het bos voor water, begrazing (tijdens het droge seizoen) en bijenteelt.

De culturele betekenis van Loita beschermt het bos echter het beste. Het bos wordt gebruikt voor belangrijke culturele ceremonies, en de heilige status ervan maakt vernietiging taboe. Daardoor is het bos eeuwenlang in goede staat gebleven, met hoge bomen, een gesloten bladerdak en een hoge mate van vernieuwing.

Het vernietigen van een bos vernietigt een cultuur

Volgens een onderzoek zijn de omvang en kwaliteit van het bos sinds 1990 echter achteruitgegaan. Dit komt door de toename van menselijke nederzettingen, landbouw, de bouw van veekralen en houtkap.

Het onderzoek waarschuwt dat de gemeenschapsleiders mogelijk niet zijn opgewassen tegen de druk om de rijkdommen van het bos te overexploiteren. Ook neemt de wens van de veehouders om hun land te behouden en hun omgeving te beschermen af. Zo stond er in 2007 nog maar één huis in Esere Empupurtia, het grootste moerasgebied in het bos, maar inmiddels zijn dat er meer dan 80. Het moeras wordt drooggelegd voor landbouw en bewoning.

De scheuren in het systeem begonnen echter al veel eerder te ontstaan. In 1992 vaardigde de Keniaanse regering een wettelijk besluit uit om het gemeenschapsbos om te vormen tot een bosreservaat onder bescherming van de Kenya Forest Service, de overheidsinstantie die verantwoordelijk is voor het bosbeheer.

De regering vreesde dat een afname van het traditionele beheersysteem het bosgebied zou blootstellen aan opsplitsing en aantasting zonder bescherming van de overheid. De gemeenschap spande echter een rechtszaak aan tegen de regering en won, met het argument dat het omvormen van Loita tot een staatsbosreservaat hun toegang zou beperken en de Maasai-cultuur zou aantasten.

In 2016 werd de Keniaanse Landwet gewijzigd om gemeenschappen het wettelijke eigendom van bosgrond te geven en het recht op toegang, gebruik en beheer van bosrijkdommen. Helaas heeft een clausule die het toestaat om geregistreerd gemeenschapsland om te zetten in privégrond op basis van een meerderheidsbesluit, onbedoeld de toekomst van dit bos in gevaar gebracht.

Versnippering van het land

Toen de gemeenschap bij elkaar kwam om te praten over de toekomst van het bos, stelden de oudsten voor om het als gemeenschapsgrond te registreren. Ze waren bang dat onderverdeling zou leiden tot de intrede van niet-leden in het bos. Dit zou de traditionele structuren, culturen en gebruiken die al sinds mensenheugenis in stand werden gehouden, kunnen aantasten.

De meerderheid wilde echter individuele percelen die als onderpand voor bankleningen konden dienen of aan kinderen konden worden nagelaten en zonder bemoeienis van de oudsten konden worden bewerkt.

“Na de verkaveling begonnen sommigen hun stukken van 4,5 hectare te verkopen aan niet-leden voor slechts 1 miljoen Ksh (ong. € 6.600)”, zegt Evan Mkala, programmamanager bij IFAW Oost-Afrika. “De kopers kappen vervolgens bomen voor hout, plaatsen hekken en maken met bosbranden het land vrij voor landbouw.”

De ouderen hadden helaas gelijk.

In een interview met CNN in 2024 zei de 85-jarige Oltukai Ole Koikai, een oudste van de Loita-gemeenschap: “Als je het land bezit, kun je doen wat je wilt: je kunt het verkopen, je kunt het aan iemand van buiten de gemeenschap geven... Zij kennen onze cultuur niet, zij kennen het bos niet; het enige wat zij kennen is maïs en bonen.”

Daardoor gaat de biodiversiteit in het bos in een alarmerend tempo achteruit. De hekken maken de al zorgwekkende situatie bovendien nog erger. Ze belemmeren het verkeer van dieren in een leefgebied dat een verbinding vormt tussen de ecosystemen van Amboseli, Maasai Mara en Serengeti.

Een gemeenschap helpen om hun natuurlijke erfgoed te behouden

De vernietiging van het Loita-bos heeft niet alleen gevolgen voor dieren. Op de lange termijn zal het het ecologische evenwicht in het landschap ernstig verstoren, en conflicten tussen mensen en olifanten zullen toenemen. De levens van meer dan 25.000 lokale Maasai, die voor hun levensonderhoud en ecosysteem afhankelijk zijn van het bos, zullen hierdoor in gevaar komen.

IFAW werkt sinds 2018 in Loita Forest via de Ilkimpa Community Conservation Association (ICCA). “Onze 24 jachtopzieners uit de gemeenschap, die worden ondersteund door IFAW, houden te voet patrouilles om de migratie van dieren, illegale menselijke activiteiten en conflicten tussen mensen en wilde dieren in de gaten te houden. We betrekken ook vrouwen bij de bescherming van het bos via een fotografieproject dat cruciale gegevens over de bewegingen van dieren levert”, zegt ICCA-directeur Crescentia Senteu.

Ondanks dat het bos in stukken is verdeeld, kan het nog steeds goed worden beschermd door de lokale gemeenschap te helpen en in staat te stellen om het bos en haar bewoners te beschermen als een ecologische en culturele plek, zoals ze altijd al hebben gedaan.

“Bewustzijn en de kennis en vaardigheden om sociaaleconomische activiteiten te realiseren die geld opleveren, zouden een belangrijke reden zijn om hun land niet te verkopen”, zegt Evan. “Het in rekening brengen van ecosysteemdiensten die dit bos oplevert, zou de Loita-gemeenschap ook stimuleren om deze hulpbron krachtig te beschermen.”