Onderling verbonden crisissen: klimaatverandering, verlies van biodiversiteit, armoede

Als de ene crisis erger wordt, gaan de andere mee. Deze crisissen versterken elkaar, waardoor een vicieuze cirkel ontstaat van vernietiging van leefgebieden, massaal uitsterven van soorten, stijgende temperaturen en het verlies van huizen en bestaansmiddelen.

Klimaatverandering

Klimaatverandering is de term die wordt gebruikt om langetermijnveranderingen in de temperaturen en weerpatronen op aarde te beschrijven. Hoewel een zekere mate van klimaatverandering van nature optreedt door veranderingen in zonneactiviteit en grote vulkaanuitbarstingen, kan de meeste klimaatverandering die sinds de jaren 1880 heeft plaatsgevonden worden toegeschreven aan de mens.

Door het verbranden van fossiele brandstoffen, zoals kolen, olie en gas, zijn broeikasgassen ontstaan, waaronder kooldioxide (CO2) en methaan. Deze gassen houden de warmte van de zon vast en verhogen de temperatuur op aarde. De gemiddelde temperatuur van het aardoppervlak is nu ongeveer 1,2°C warmer dan voor de industriële revolutie.

Als onderdeel van het Akkoord van Parijs werken landen over de hele wereld eraan om te voorkomen dat de temperatuur wereldwijd meer dan 1,5°C boven het pre-industriële niveau stijgt. Klimaatwetenschappers zijn het er namelijk over eens dat als de aarde veel heter wordt, de gevolgen van klimaatverandering veel extremer zullen worden. Sommige veranderingen zullen onomkeerbaar zijn. 

Verlies aan biodiversiteit

Op dit moment worden meer soorten met uitsterven bedreigd dan ooit tevoren. Ongeveer 25% van de beoordeelde dier- en plantensoorten wordt bedreigd. Dit is het gevolg van klimaatverandering en menselijke activiteiten.

Enkele van de voornaamste oorzaken van biodiversiteitsverlies zijn:

• vernietiging, aantasting en versnippering van leefgebieden
• introductie van invasieve soorten
• verontreiniging
• uitputting van natuurlijke hulpbronnen (bijvoorbeeld overbevissing)

Het verlies aan biodiversiteit kan invloed hebben op voedselbronnen, voortplanting, genetische diversiteit en de verspreiding van ziektes. Het heeft bovendien niet alleen gevolgen voor individuele soorten: het kwijtraken van biodiversiteit kan leiden tot de ineenstorting van hele ecosystemen. Het verlies van slechts één soort kan een enorme impact hebben op dit complexe uitgebalanceerde netwerk van leven.

Koraalriffen verbleken bijvoorbeeld door warme oceaantemperaturen. De zeedieren die van het koraal afhankelijk zijn voor beschutting en voedsel, verliezen hun leefgebied. Terwijl deze soorten afnemen, groeien de algen die ze eten ongecontroleerd. De algen bedekken het koraaloppervlak, blokkeren het zonlicht dat het koraal nodig heeft om te overleven, en versnellen daarmee hun achteruitgang.  

Armoede

Armoede is een toestand waarin iemand niet over de middelen beschikt om in zijn basisbehoeften te voorzien. Mensen die in armoede leven, hebben moeite om toegang te krijgen tot voedsel, schoon water, onderdak, onderwijs, gezondheidszorg en andere basisbehoeften. 

Ze ervaren ook vaker sociale discriminatie en uitsluiting dan mensen die wel in hun behoeften kunnen voorzien. Ze hebben moeite om hun stem en perspectief te laten horen en krijgen meestal geen inspraak in beslissingen die hen en hun gemeenschap beïnvloeden.

De wereldwijde armoedegrens is vastgesteld op US$2,15 (ong. €2,-) per dag. Dit is het bedrag dat nodig is om essentiële zaken als voedsel en onderdak te betalen. In 2023 leefden bijna 700 miljoen mensen wereldwijd van minder dan €2 per dag – dat is 10% van de wereldbevolking.

Armere gemeenschappen ondervinden de grootste gevolgen van klimaatverandering

De armste gemeenschappen ter wereld bevinden zich vooral in gebieden die het meeste risico lopen door klimaatverandering. Hierdoor heeft klimaatverandering onevenredig grote gevolgen voor armere gemeenschappen. Deze gebieden zijn bijvoorbeeld:

• Sahel-gebied in Afrika, dat gevoelig is voor droogte en woestijnvorming.
• Zuid- en Zuidoost-Azië, die een ernstig risico lopen op stortvloeden en aardverschuivingen.
• Eilandstaten in de Stille Oceaan, die worden bedreigd door de stijgende zeespiegel en indringing van zout water.

Landen die de minste broeikasgassen uitstoten worden vaak het meest getroffen door klimaatverandering, of het nu gaat om hogere temperaturen, veranderende weerpatronen of een verhoogd risico op rampen. Ze zijn ook financieel het minst uitgerust om met de gevolgen om te gaan; ze hebben minder middelen en een zwakkere infrastructuur.

Dit betekent dat klimaatverandering een reële en dringende bedreiging vormt voor het levensonderhoud, de voedselzekerheid en de gezondheid van mensen die in armoede leven. Zonder verzekering of effectieve steun is het voor gemeenschappen moeilijk om te herstellen als hun huis wordt verwoest of als een oogst mislukt. Mensen worden gedwongen om hun land of vee tegen lage prijzen te verkopen, waardoor ze nog verder in armoede vervallen.

Klimaatverandering verergert de armoede onder veel gemeenschappen. Er wordt geschat dat tegen 2030 meer dan 120 miljoen extra mensen onder de armoedegrens zullen komen.

Biodiversiteitsverlies heeft het meest invloed op mensen die afhankelijk zijn van de natuur

Naarmate de biodiversiteit afneemt, worden deze gemeenschappen beroofd van essentiële hulpbronnen. Dit maakt het moeilijker voor hen om toegang te krijgen tot voedsel, schoon water, brandstof en medicijnen. Hun levensonderhoud wordt ook aangetast. De bodemkwaliteit neemt af, waardoor het moeilijker wordt om gewassen te verbouwen. Ook storten de vispopulaties in, waardoor de mensen moeite kunnen hebben om een financieel vatbare vangst binnen te halen.

Nu leefgebieden en voedselbronnen van dieren worden vernietigd, komen sommige diersoorten dichter bij menselijke nederzettingen. Ze kunnen schade toebrengen aan gewassen en eigendommen en jagen op vee, wat een extra last legt op deze gemeenschappen en hun financiële middelen. Dit kan leiden tot een gevaarlijke toename van conflicten tussen mensen en wilde dieren. 

Het verlies aan biodiversiteit stelt mensen ook bloot aan grotere risico's van klimaatverandering. Terwijl gezonde ecosystemen bescherming bieden tegen natuurrampen zoals overstromingen, droogte en natuurbranden, verzwakt het verlies aan biodiversiteit deze bescherming. Hierdoor worden al kwetsbare gemeenschappen blootgesteld aan de ergste gevolgen van extreme weersomstandigheden. 

Een vicieuze cirkel

Klimaatverandering en biodiversiteitsverlies versterken elkaar. Bossen zijn bijvoorbeeld rijk aan biodiversiteit en fungeren als belangrijke koolstofopslag. Ontbossing vermindert de biodiversiteit, waardoor de koolstofuitstoot toeneemt en de klimaatverandering versnelt. Hierdoor komen ecosystemen en gemeenschappen verder onder druk te staan. Ontbossing is verantwoordelijk voor ongeveer 18% van de door de mens veroorzaakte kooldioxide-uitstoot.

Veengebieden zijn een ander enorm koolstofreservoir, en de thuisbasis van een grote verscheidenheid aan dieren, planeten, schimmels en micro-organismen. Wanneer veengebieden worden verbrand, drooggelegd of omgevormd voor landbouw, gaat dit leefgebied verloren en komt er koolstofdioxide (CO2) vrij in de atmosfeer.

Klimaatverandering zorgt er ook voor dat de zeespiegel stijgt. Tegen 2100 zal de zeespiegel waarschijnlijk meer dan 50 centimeter stijgen. Dit leidt tot een verlies aan biodiversiteit in kustecosystemen. Dit voedt dan weer de klimaatverandering omdat kustecosystemen belangrijke koolstofreservoirs zijn. Mangroven slaan bijvoorbeeld drie tot vijf keer zoveel koolstof per hectare op als andere tropische bossen.

Stijgende temperaturen op aarde hebben bovendien invloed op het paringsgedrag, de beschikbaarheid van voedsel, en migratiepatronen van diersoorten die zich zullen moeten aanpassen of tot uitsterven worden gedreven. Het proces van aanpassing kan óók het verlies aan biodiversiteit vergroten. Als diersoorten naar nieuwe leefgebieden worden gedwongen, kunnen ze de voedselketen verstoren, waardoor andere soorten in een gebied – inclusief mensen – onder druk komen te staan. 

Klimaatverandering is momenteel de op één na grootste oorzaak van biodiversiteitsverlies in de oceaan en de op drie na grootste oorzaak van biodiversiteitsverlies op het land. Er wordt ook voorspeld dat 20 tot 30% van de dier- en plantensoorten een groter risico lopen om uit te sterven als de wereldwijde temperatuurstijging meer dan 2 tot 3 graden Celsius bedraagt.

Gemeenschappen ondersteunen door biodiversiteit te behouden en klimaatverandering tegen te gaan

Het beschermen, beheren en herstellen van ecosystemen zoals bossen, veengebieden, mangroves en koraalriffen helpt om de biodiversiteit te behouden. Het ondersteunt ook gemeenschappen die voor hun levensonderhoud afhankelijk zijn van deze ecosystemen.

Op de natuur gebaseerde oplossingen voor klimaatverandering – zoals behoud van biodiversiteit, herbebossing en ecologische landbouw – mogen niet over het hoofd worden gezien. Deze strategieën kunnen minstens een derde van de koolstof opnemen die nodig is om de opwarming van de aarde onder de afgesproken 1,5°C te houden. Via deze strategieën kunnen gemeenschappen worden betrokken bij duurzame mogelijkheden om in hun levensonderhoud te voorzien, waardoor niet alleen het landschap, maar ook mensen veerkrachtiger worden.

Samenwerken met lokale gemeenschappen

Oplossingen gericht op natuurbehoud en klimaat werken het best als ze worden aangestuurd door de mensen die er het meest mee te maken hebben. IFAW is een voorstander van aanpassing op lokaal niveau – waarbij beslissingen over natuurbehoud worden overgelaten aan de mensen die het land en de dieren in het wild het beste kennen. 80% van de biodiversiteit op aarde bevindt zich op land en in wateren die door inheemse volken en lokale gemeenschappen worden beschermd. Wij ondersteunen gemeenschappen bij duurzame bestaansmiddelen, innovatieve oplossingen voor mens-dier-conflicten, en het worden van voorvechters en beheerders van de natuur.  

In het Kitenden Community Wildlife Conservancy in Kenia hanteren we een klimaatslimme aanpak voor natuurbehoud. Hier hebben we leden van de Maasai-gemeenschap geholpen om een aangetast gebied aan de rand van Amboseli National Park om te vormen tot een toevluchtsoord voor wilde dieren. Het natuurgebied levert sociaaleconomische voordelen op voor 2.600 huishoudens door werkgelegenheid, wildlife-toerisme en leasetarieven.

In het Malawi-Zambia Transfrontier Conservation Area werken we samen met COMACO om boeren duurzame, klimaatvriendelijke landbouwtechnieken te leren kennen en toe te passen. Deze komen ten goede aan hun levensonderhoud en herstellen de planeet. 

We ondersteunen beroepsopleidingen voor vrouwen in Kenia, Malawi en China om hen te helpen hun inkomstenbronnen te verruimen en spreiden op een klimaatbestendige manier.

Een ander project in China heeft gemeenschappen weerbaarder gemaakt tegen conflicten tussen mensen en olifanten, en tegelijkertijd duurzame, alternatieve bestaansmiddelen ondersteund.

Dit soort projecten pakt de crisissen van klimaatverandering, verlies van biodiversiteit en armoede samen aan. Omdat deze problemen altijd met elkaar verbonden zijn, geloven we dat dit de meest effectieve manier is om langdurige veranderingen teweeg te brengen voor mensen, wilde dieren en de planeet.