verhalen van verdriet en hoop: mijn tijd aan de grens met Oekraïne

Toen de bommen kwamen, zocht Veronika, een oudere en vastberaden vrouw, wanhopig naar haar kleine Pushinka in haar kleine appartement. De tweejarige Pushinka, "pluisje" in het Oekraïens, had de maand ervoor een zware strijd doorstaan. Ondanks Veronika's inspanningen was de zachtaardige grijze kat nergens te vinden, en Veronika nam het hartverscheurende besluit zonder haar dierbare maatje te vertrekken.   

Weken gingen voorbij en op Veronika's aandringende verzoeken ging een buurvrouw naar het appartement in Kharkiv. Daar zat Pushinka, aangeslagen, maar in leven. Hoe ze het heeft overleefd blijft een vraag.  

Ik ontmoette Pushinka en Veronika toen ze herenigd werden in het Poolse grensstadje Medyka. Als hulpverlener bij IFAW hielp ik de blauwe tent beheren, waarin elke dag 6.000 vluchtelingen werden opgevangen die te voet vanuit Oekraïne overstaken.  

IFAW is een organisatie die zowel achter de schermen als in de frontlinie werkt aan betere omstandigheden voor dieren, mensen en leefgebieden. Daarom was IFAW een van de eersten die in actie kwam toen het conflict uitbrak. Tijdens de bosbranden van 2019-2020 in Australië ben ik ook voor IFAW ingezet, maar dit was anders dan deze missie. Het ging nu namelijk niet zozeer om dieren als om familie.  

Dag en nacht diende het gerammel van bagagewielen op een hobbelige stoep als aankondiging van hele groepen vrouwen, kinderen en ouderen die een veilig heenkomen zochten. Ze hadden allerlei achtergronden en levensfasen en namen alleen het meest kostbare met zich mee: elkaar. Wat ons opviel was dat in deze gezinnen ook hun geliefde huisdieren waren opgenomen. Ze weigerden simpelweg om hen achter te laten.   

Zorg dragen voor zowel dieren als mensen

Dieren in alle soorten en maten kwamen langs bij de tent. Of ze nu geschubd, behaard of bekleed waren met veren, ze kregen allemaal de aandacht van onze collega's in Polen. Katten waren opmerkelijk aanhankelijk, en honden grotendeels goed gesocialiseerd en blij om aandacht te krijgen van de vreemde mensen in blauwe shirts met grappige (buitenlandse) accenten.  

Alle dieren hadden, net als hun eigenaar, een hartverscheurend verhaal. Maar ik hoorde ook verhalen over hoop en veerkracht. Bijvoorbeeld het verhaal van de vermoeide hond die ik tegenkwam toen hij de grens over strompelde met een granaatscherfwond: hij liep deze verwonding op toen zijn appartement aan puin werd geschoten. De eigenaar werd uiteindelijk gevonden, maar zonder huis kon hij niet voor deze lieve hond zorgen. Goedhartige mensen beloofden de bejaarde man dat zij de hond in veiligheid zouden brengen en hem een goed leven zouden geven. Toen de hond uiteindelijk aankwam bij de blauwe tent, onder gewicht en uitgeput, gaven we hem eten, water en een nieuw tuigje. Ik wenste hem in stilte het beste toen hij verder ging met zijn onverschrokken redders.  

Voor de tent stonden tolken die waren ingezet door IFAW. Jonge mensen, die zelf het conflict waren ontvlucht, maar ervoor hadden gekozen te blijven om hun Oekraïense medemens te helpen. Hun onvermoeibare inzet en opgewekte energie hield de rest van het team op de been en zorgde voor verbinding. Wanneer een vluchteling met een dier door de poort kwam, werden zij direct begroet door de tolk die hen verder begeleidde naar wat ze nodig hadden. Soms waren huisdieren met twee of drie tegelijk in kleine draagzakken gepropt. Anderen waren haastig in dozen gestopt met gaten in de zijkanten waar ze dagenlang in zouden zitten. Weer anderen hadden dagenlang zonder eten rondgelopen en waren nu in slechte conditie en uitgedroogd. Sommigen hadden wonden en medische aandoeningen. Allemaal waren ze moe.  

Als een huisdier eten, drinken of rust nodig had, dan zorgden wij hiervoor. Er was een dierenkliniek ingericht in het nabijgelegen treinstation waar we de gezinnen naartoe stuurden voor verdere verzorging indien nodig. Voordat ze vertrokken, zorgden we ervoor dat ze de nodige waterbakjes, voedsel, dierenkleding, dragers, riemen, tuigjes, stressverlagende supplementen en verdere basisbenodigdheden hadden.

Soms hadden de gezinnen gewoon een pauze nodig. Ze verlangden naar een warme maaltijd, een douche en rust. We konden tijdelijk voor hun dier zorgen, zodat ze zelf tijd kregen om aan hun basisbehoeften te voldoen. In feite was mijn grootste rol misschien wel het verlichten van een stressfactor, zodat de families weer even konden ademen. In de blauwe tent wisten ze dat hun geliefde huisdieren in goede handen waren. Het klinkt misschien als iets kleins, maar het was één klein ding minder.

Het was niet ongebruikelom korte maar intieme momenten te delen met mensen die voor hun leven vluchtten, zoals een uitgeputte moeder die instortte nadat we haar hond een rood jasje hadden gegeven. Ze bracht haar handen samen voor haar mond, alsof ze aan het bidden was, en riep met tranen in haar ogen: "Zegen jullie, jullie zijn allemaal zo geweldig!" Ik kon het niet geloven. Ze reisde dagenlang en bereikte de grens met kinderen en dieren helemaal in haar eentje. Haar niet enorm sterke geest heeft hen allemaal hier gebracht. "Ik ben zo trots op jullie; kijk wat jullie gedaan hebben, kijk wat jullie bereikt hebben!" was alles wat ik kon opbrengen. Tranen en uitputting, maar gesterkt door de mijlpaal, draaide de vrouw zich om en vervolgde haar weg. Elk lid van ons team was getuige van ontelbare verhalen zoals deze, van grote strijd, hoop, troost en dankbaarheid.

Pushinka and Veronika herenigen

Pushinka bereikte eindelijk de grens om zich te herenigen met Veronika. Na enkele dagen reizen kwam ze in paniek bij onze tent aan. We legden haar in een groot krat. Vervolgens was ik getuige van iets ongelooflijks: onze teamleidster Diane opende het deurtje, leunde naar binnen en zei Pushinka dat het goed zou komen. Pushinka duwde haar hoofd in Diane's handen en sloot haar vermoeide ogen. In vrede hielden Pushinka en haar nieuwe vriendin elkaar 20 minuten lang vast, terwijl de chaos verstomde in de vredige stilte van dit gedeelde moment. 

Eindelijk uitgerust sprak Pushinka's menselijke metgezel Veronika haar waardering uit over ons allen, terwijl ze haar zware bagage pakte voor de volgende lange etappe van haar reis. Ze was van plan zich ergens veilig bij haar familie te voegen, maar hoopte ooit terug te keren naar haar geliefde land. Ik was bezorgd over hun verdere reis, maar tegelijkertijd dankbaar dat zij en Pushinka elkaar zouden hebben in deze donkere tijden. 

Terwijl ik dit stukje schrijf, ben ik op weg terug naar mijn eigen dierbaren, onzeker over hoe ik mijn tijd in de blauwe tent zal verwerken. Het was zo verontrustend om te zien hoe we elkaar kunnen behandelen, en toch is er iets nederigs aan getuige te zijn van het beste van de mensheid in de slechtste tijden. Deze mensen hadden mensen zoals ikzelf kunnen zijn. Ons grootste verschil was slechts de plaats van geboorte. Op het moment dat mijn land belegerd zou worden, wat zou ik dan zelf in zo’n situatie gedaan hebben? Wat zou jij gedaan hebben? 

Terwijl ik uit het raam kijk vanaf 11.000 meter, rolt de herhalende lappendeken van gele en groene akkers, gespikkelde stadjes en grijze steden voorbij. Ik realiseer ik me dat ik overal ter wereld had kunnen zijn; een aandenken dat we misschien toch meer gemeen hebben dan we beseffen. 

– Dr. Paul Ramos, dierenarts