Zeepaardje
Wat is een zeepaardje?
Een zeepaardje is een bijzondere soort vis die leeft in ondiep water in warme en gematigde gebieden. Zoals de naam al zegt, hebben alle zeepaardjes een kop die op die van een paard lijkt. Hun lange lichaam blijft rechtop terwijl ze zwemmen en eindigt in een gekrulde staart. Die gebruiken ze om zich vast te houden aan waterplanten – en soms aan elkaar. Net als veel andere vissen hebben ze een vin op hun rug en aan beide kanten van hun kop. Maar ze hebben geen schubben. In plaats daarvan is hun lichaam bedekt met een soort pantser van harde botplaten.
Er zijn zo’n 50 verschillende soorten zeepaardjes, die allemaal veel met elkaar gemeen hebben. Toch zijn er ook belangrijke verschillen, vooral in grootte. Het kleinste zeepaardje, Satomi’s dwergzeepaardje, is maar 1,5 centimeter lang – van de top van zijn kop tot het puntje van zijn staart. De grootste soort, het dikbuikzeepaardje, kan wel 34 centimeter lang worden.
Omdat zeepaardjes zich aanpassen aan hun leefomgeving, verschillen ze ook in uiterlijk – van gevlekt tot gespikkeld tot gestreept. Ze camoufleren zichzelf om uit het zicht van roofdieren te blijven. Dat doen ze door van kleur te veranderen en de stekels op hun lichaam te laten groeien of juist op te nemen, zodat ze op hun omgeving lijken. Dwergzeepaardjes krijgen bijvoorbeeld bobbeltjes op hun lichaam die lijken op de knobbels van zeewaaierkoralen. Andere soorten hebben stekels die hen doen lijken op stukjes zeewier.
Wat veel mensen verbaast: bij zeepaardjes zijn het de mannetjes die bevallen, niet de vrouwtjes. Het vrouwtje legt haar eitjes in een speciale buidel aan de basis van de staart van het mannetje. Daar worden de eitjes bevrucht en groeien de babyzeepaardjes. Na een tijdje zet het mannetje ze levend op de wereld – en die bevalling kan wel tot 12 uur duren.
Zeepaardjes worden zelf opgejaagd door krabben, roggen, pijlstaartroggen en zeevogels. Jonge zeepaardjes vallen vaak ten prooi aan andere vissen. Maar zeepaardjes zijn niet alleen prooidieren – ze spelen ook een belangrijke rol als roofdieren in ecosystemen zoals zeegrasvelden, mangroves, koraalriffen en riviermondingen.
Wat is de wetenschappelijke naam van een zeepaardje?
Zeepaardjes behoren tot het geslacht Hippocampus. Die naam komt van twee Griekse woorden: hippos, wat ‘paard’ betekent, en kampos, wat ‘zeemonster’ betekent. Er zijn ongeveer 50 verschillende soorten zeepaardjes. Enkele daarvan zijn onder andere:
- Satomi’s dwergzeepaardje (Hippocampus satomiae)
- Dikbuikzeepaardje (Hippocampus abdominalis)
- Stekelzeepaardje (Hippocampus histrix)
- Kortsnuitzeepaardje (Hippocampus hippocampus)
- Geel Zeepaardje (Hippocampus kuda)
Zijn zeepaardjes een bedreigde diersoort?
De Hippocampus trimaculatus, het doornige zeepaarde en het Kellogg-zeepaardje zijn allemaal opgenomen als kwetsbaar op de IUCN Rode Lijst, samen met in totaal 13 kwetsbare soorten.
Drie zeepaardsoorten zijn bedreigd of ernstig bedreigd. De Hippocampus whitei en het Knysna-zeepaardje staan op de lijst als bedreigd. De Hippocampus waleananus, dat leeft bij zachte koralen, staat als ernstig bedreigd vermeld.
Waar leven zeepaardjes?
Alle zeepaardjes leven in zeehabitats in gematigde en tropische gebieden. Ze worden meestal gevonden tussen zeewier, zeegras, mangroverwortels en koraalriffen in ondiep water. Sommige soorten leven ook in estuaria, omdat ze water kunnen verdragen dat minder zout is dan de oceaan.
Om een paar voorbeelden te geven: Denise’s dwergzeepaardje leeft in de Grote Oceaan, van Indonesië tot Vanuatu. Satomi’s dwergzeepaardje leeft in de Indische en Grote Oceaan, van de Koraalzee tot de Golf van Bengalen. Het grootbuikzeepaardje leeft in de zeeën rond Zuid-Australië en Nieuw-Zeeland. Het kortneuszeepaardje komt voor in de Middellandse Zee en delen van de Noord-Atlantische Oceaan.
Bedreigingen
Net als veel andere zeedieren worden zeepaardjes bedreigd door verschillende factoren. Denk aan illegale handel, overbevissing, bijvangst, verlies van leefgebied en klimaatverandering.
Illegale handel
Ondanks beschermingen en handelsverboden gaat de illegale handel in zeepaardjes door. De zeepaardjes worden uit hun natuurlijke leefomgeving gehaald, gedood en gedroogd. Daarna worden ze verkocht als siervoorwerpen en voor gebruik in de traditionele Chinese geneeskunde. Sommige zeepaardjes worden levend gevangen en gehouden om als exotische huisdieren te worden verkocht.
Overbevissing en bijvangst
Overbevissing is een van de grootste bedreigingen voor zeepaardsoorten. Sommige zeepaardjes worden bewust gevangen voor de illegale handel, maar commerciële vissersboten vangen elk jaar ook per ongeluk miljoenen zeepaardjes als bijvangst.
Verlies van leefgebied en klimaatverandering
De leefgebieden van zeepaardjes worden beïnvloed door klimaatverandering en andere menselijke activiteiten.
Zo leeft het dwergzeepaardje tussen koraal. Vernietigende vismethodes, zoals gif en bommen, en het delven van koraal hebben een negatieve impact op dit leefgebied. Ook het verbleken van koraalriffen door opwarmende oceaantemperaturen is een zorg.
Het Knysna-zeepaardje leeft in een gebied waar de groei van menselijke nederzettingen en industriële activiteiten de waterkwaliteit aantasten. Chemische stoffen en andere verontreinigingen komen in de riviermonding terecht, en boten beschadigen het zeegras waar dit zeepaardje in leeft.
Veel gestelde vragen
Is een zeepaarde een vis?
Zeepaardjes zijn een soort kleine vissen. Net als andere vissen leven ze in het water, hebben ze een zwemblaas (een met lucht gevuld orgaan dat vissen helpt te blijven drijven) en ademen ze via kieuwen. Maar in tegenstelling tot andere vissen hebben ze geen staartvin. Zeepaardjes hebben hun naam gekregen vanwege de vorm van hun kop, die lijkt op die van een paard.
Hebben zeepaardjes kieuwen?
Ja, zeepaardjes hebben kieuwen. Maar deze kieuwen zijn anders dan die van andere vissen. Terwijl de meeste beenvissen hun kieuwen in vier nette kieuwbogen hebben, hebben zeepaardjes ‘bosachtige’ kieuwen die in klompjes zitten.
Wat eten zeepaardjes?
Zeepaardjes zijn vleeseters. Ze eten kleine schaaldieren en ongewervelden, zoals krill, zwemdiertjes (copepoden), vissenlarven en garnalen.
Volwassen zeepaardjes eten 30 tot 50 keer per dag als er genoeg voedsel is. Babyzeepaardjes eten wel tot 3.000 stukjes plankton per dag. Zeepaardjes eten zo vaak omdat ze geen maag hebben om voedsel in op te slaan. In plaats daarvan hebben ze een minder efficiënt spijsverteringskanaal dat maar een deel van het voedsel kan opnemen.
Zeepaardjes hebben ook geen tanden. Ze gebruiken hun lange, dunne snuit om in hoekjes en kiertjes te zoeken naar prooi. Hun snuit kan groter worden om grotere prooien te pakken en het voedsel op te zuigen.
Omdat ze niet goed kunnen zwemmen, zijn zeepaardjes sluipjagers. Ze blijven stil zitten en gebruiken hun uitstekende camouflage om te wachten tot hun prooi voorbij zwemt, waarna ze snel het voedsel in hun mond zuigen.
Bevallen mannelijke zeepaardjes?
Een vrouwtjeszeepaardje legt haar eitjes in de ‘broedbuidel’ van het mannetje, die bovenaan zijn staart aan de voorkant van zijn lichaam zit. Afhankelijk van de soort draagt het mannetje tussen de 50 en 1.500 eitjes.
In de buidel worden de eitjes bevrucht. Ze krijgen er zuurstof en voedsel en blijven er tot wel 45 dagen. Tijdens de zwangerschap rust het mannetje veel, totdat het tijd is om te bevallen.
Als de eitjes zijn uitgekomen, bevalt het mannetje in een proces dat tot 12 uur kan duren. Hij laat de babyzeepaardjes — ook wel larven genoemd — los in de oceaan, waar ze voor zichzelf moeten zorgen.
Babyzeepaardjes lopen vanaf het moment dat ze de buidel verlaten direct gevaar door roofdieren en stromingen. Hun overlevingskans is minder dan 0,5%.
Hoe planten zeepaardjes zich voort?
Zeepaardjes staan bekend om hun uitgebreide baltsgedrag. Het mannetje en het vrouwtje zwemmen samen en spiegelen elkaars bewegingen. Ze verstrengelen hun staarten en veranderen van kleur terwijl ze samen ‘dansen’.
Na de paring gebruikt het vrouwtje een legbuis (ovipositor) – een soort buisje – om haar eitjes over te brengen naar de broedbuidel van het mannetje. Daar bevrucht hij de eitjes en bewaart ze in zijn buidel totdat ze uitkomen en klaar zijn om geboren te worden.
Zodra de jonge zeepaardjes de buidel hebben verlaten, kan het mannetje vrijwel meteen weer een nieuwe lading eitjes ontvangen.
Blijven zeepaardjes hun leven lang bij dezelfde partner?
Lange tijd werd gedacht dat zeepaardjes een partner voor het leven hebben, maar recent onderzoek laat zien dat ze vaak maar een paar maanden of slechts één voortplantingsseizoen bij elkaar blijven.
Hoe lang de relatie ook duurt, het is een hechte band. Elke ochtend ontmoeten zeepaardjes elkaar in het territorium van het mannetje om samen hun dans uit te voeren – soms wel urenlang. Zo versterken ze hun band en kijken ze of hun partner klaar is om zich voort te planten.
Welke kleur heeft een zeepaardje?
Net als kameleons kunnen zeepaardjes van kleur veranderen. Ze doen dit om zich te camoufleren en te verstoppen voor roofdieren.
In zeegrasvelden zijn zeepaardjes vaak groen. In koraalriffen zijn ze meestal feller gekleurd. In zanderige leefgebieden hebben ze een zandkleur met kleine zwarte stipjes.
Zeepaardjes veranderen ook van kleur om een partner aan te trekken en de band met die partner te versterken. Tijdens een baltsritueel kunnen zeepaardjes bijvoorbeeld van zwart naar wit verkleuren.
Opvallend is dat zeepaardjes ook ogen hebben die lijken op die van een kameleon: ze kunnen hun ogen onafhankelijk van elkaar bewegen en in alle richtingen kijken.
Hoe oud kan een zeepaardje worden?
Een zeepaardje wordt meestal tussen de één en vijf jaar oud. Grotere soorten leven over het algemeen langer dan kleinere soorten.
Hoe zwemt een zeepaardje?
Zeepaardjes zijn geen goede zwemmers. Ze zwemmen langzaam en rechtop.
De borstvinnen aan beide zijden van hun kop helpen met stabiliteit en sturen. De rugvin op hun rug beweegt heel snel – tussen de 30 en 70 keer per seconde – om vooruit te komen. Om omhoog en omlaag te bewegen in het water passen ze de hoeveelheid lucht in hun zwemblaas aan.
Omdat ze zwakke zwemmers zijn, raken ze snel uitgeput en kunnen ze makkelijk door stromingen of ruwe zeeën worden meegesleurd. Daarom gebruiken ze hun grijptail om zich stevig vast te houden aan zeegras en andere planten.
Kun je zeepaardjes als huisdier houden?
Zeepaardjes als exotische huisdieren houden is lastig, duur en slecht voor het mariene ecosysteem, omdat het betekent dat wilde dieren uit hun natuurlijke leefomgeving worden gehaald.
Naast dat het onpraktisch is, draagt het houden van zeepaardjes als huisdier bij aan de illegale visserijhandel. Zeepaardjes worden in groten getale uit hun leefgebied gehaald voor de huisdierenhandel, wat de populaties schaadt en het voortbestaan van de soorten bedreigt.
Ons werk
IFAW ondersteunt het Seamaster Seahorse Rescue Center, het eerste speciaal voor zeepaardjes ingerichte ziekenhuis in Italië. Dit initiatief van de onderzoeksgroep CESTHA speelt een belangrijke rol in het behoud van bedreigde zeepaardsoorten die in de Adriatische Zee leven. Hun missie is om zeepaardjes te beschermen door gespecialiseerde zorg en revalidatie te bieden aan zeepaardjes die gewond zijn of het slachtoffer zijn van bijvangst, met als doel ze weer vrij te laten in beschermde zeegebieden.
Alleen al in 2024 heeft het centrum het leven gered van 1.200 zeepaardjes. Ze redden de meeste zeepaardjes tussen maart en augustus, wanneer zeepaardjes vaak het slachtoffer zijn van bijvangst bij de sepia-visserij. Hun werk om deze kwetsbare dieren te redden is in deze periode van cruciaal belang.
Met de steun van IFAW kan het Seamaster Seahorse Rescue Center zijn faciliteiten uitbreiden en een grotere impact maken. Dit omvat het ombouwen van een grote opslagruimte tot een opvangcentrum dat het hele jaar door geopend is, en het plaatsen van nieuwe tanks. Met deze uitbreiding schatten de mariene biologen van CESTHA dat het centrum jaarlijks 2.000 zeepaardjes kan redden.
Hoe kun jij helpen?
Zeepaardjes zijn een sleutelsoort voor kustecosystemen. Deze fascinerende vissen zijn zeer kwetsbaar voor achteruitgang van hun leefomgeving. Dus als het slecht gaat met zeepaardjes, is de kans groot dat het ook slecht gaat met andere zeedieren.
Je kunt helpen zeepaardjes, oceanen en ander zeeleven te beschermen door IFAW te steunen. Onze mariene natuurbeschermingsprojecten over de hele wereld dragen bij aan veiligere en gezondere oceanen voor dieren én mensen.