De effecten van El Niño op wilde dieren in Afrika: we hebben natuurlijke oplossingen nodig

Onlangs teisterden overstromingen de Hoorn van Afrika (het meest oostelijke deel van het vasteland van Afrika). Hiermee kwam een einde aan vijf opeenvolgende jaren van extreme droogte. Ondertussen wordt voorspeld dat de regens in zuidelijk Afrika vertraagd zijn, waardoor daar mogelijk ook droogte ontstaat. Deze weersextremen zijn het gevolg van het fenomeen El Niño. Het is een duidelijk bewijs dat klimaatverandering een existentiële bedreiging voor de mensheid is geworden. 

In 2019 stierven er bijvoorbeeld meer dan 200 olifanten in Zimbabwe door ernstige droogte. Dit fenomeen komt nu terug doordat het droge seizoen in Hwange National Park langer duurt. Tussen 2018 en 2023 zijn duizenden wilde dieren omgekomen door droogte in de Hoorn van Afrika.

De terugkeer van regen in de regio leek een onderbreking te zijn, maar de intensiteit van de regen brengt opnieuw wilde dieren en mensen in gevaar.

De verwoestende invloed van deze klimaatextremen op wilde dieren en mensen vraagt om "een geïntegreerde en holistische aanpak om steun te bieden aan klimaatbestendige landschappen en gemeenschappen", zegt Phillip Kuvawoga, directeur van het programma Behoud van Leefgebieden van IFAW.

Extreem weer drijft dieren en mensen tot conflicten

Conflicten tussen mensen en wilde dieren rond parken en reservaten nemen toe, en klimaatverandering verergert het probleem nog verder. Tekorten aan voedsel en water voor dieren in beschermde gebieden vergroten het risico op mens-dier-conflicten, omdat wilde dieren in hun zoektocht omliggende gemeenschappen intrekken. Droogte leidt ook tot een drastische vermindering van levensvatbare oogsten, wat gemeenschappen aanzet tot stroperij en het binnendringen van wildreservaten op zoek naar middelen om te overleven. 

Overstromingen zorgen tevens voor mens-dier-conflicten. Ze vernietigen voedselbronnen en cruciale leefgebieden, waardoor wilde dieren gedwongen worden hun toevlucht te zoeken in gebieden waar mensen wonen. Het verwoest ook de menselijke voedselproductie, waardoor mensen naar beschermde gebieden worden gedreven om op wilde dieren te jagen als overlevingsmechanisme.

De overstromingen in de Hoorn van Afrika en de dreigende droogte in zuidelijk Afrika vergroten het risico op mens-dier-conflicten niet alleen in 2024, maar ook daarna.

Volgens het weeralarm van november 2023 van FEWSNET zal de aanhoudende sterke El Niño later deze maand zijn piek in intensiteit bereiken; naar verwachting verdwijnt het medio 2024.

Volgens de waarschuwing zullen de neerslagtekorten in zuidelijk Afrika waarschijnlijk leiden tot verminderde oogsten in 2024, ook in landen als Zuid-Afrika en Zambia, die gewoonlijk een overschot produceren. FEWSNET schat dat meer dan 20 miljoen mensen in zuidelijk Afrika voedselhulp nodig zullen hebben tijdens de piek van het magere seizoen tussen januari en maart 2024.

Sinds het begin van het droge seizoen zijn tientallen olifanten van dorst gestorven in Hwange National Park in Zimbabwe. Natuurbeschermers vrezen nog meer olifanten te verliezen als de door El Niño veroorzaakte droogte aanhoudt en de drinkplaatsen opdrogen. Hoewel Hwange 104 boorputten heeft die op zonne-energie werken en water leveren aan de wilde dieren, waaronder 45.000 olifanten, zeggen de autoriteiten dat dit niet genoeg is in een droogte die naar verwachting tot 2024 zal duren.

Door de hoge temperaturen drogen bestaande waterbronnen ook op, waardoor dieren gedwongen worden lange afstanden te lopen voor voedsel en water.

Kuvawoga vreest dat deze druk zal worden uitgeoefend op natuurbehoud.

“Het illegale gebruik van natuurlijke bronnen, vooral het stropen van olifanten en andere waardevolle diersoorten, zal waarschijnlijk escaleren naarmate lokale gemeenschappen op zoek gaan naar manieren om de gevolgen van de klimaatverandering op te vangen," zegt hij. 

“Plattelandsgemeenschappen die in bufferzones van beschermde gebieden wonen, kunnen door mens-dier-conflicten schade ondervinden aan gewassen, eigendommen of personen. Wanneer dit regelmatig gebeurt, is de prikkel om samen te spannen met stropers mogelijk groot.”

Hoe kunnen we de gevolgen van extreem weer afwenden?

Dr. Jimmiel Mandima, IFAW's vicepresident van Wereldwijde Programma's, zegt dat de terugkeer en de intensiteit van klimaatschokken ons eraan herinneren dat er op de natuur gebaseerde oplossingen nodig zijn om de gevolgen van deze klimaatrampen te beperken.

Hij wijst erop dat deze extreme weersomstandigheden veel geld kosten en een achteruitgang betekenen voor de economische groei in Afrika.

"Deze rampen vormen ook een sterke stimulans voor Afrika om aan te dringen op de urgente invoering van het nieuwe financieringssysteem voor verlies en schade," voegt Mandima toe.

Tijdens COP28, die momenteel plaatsvindt in Dubai, zijn partijen het eens geworden over het invoeren van het schadefonds. Dit is een grote overwinning voor campagnevoerders die focussen op de klimaatcrisis en natuurbehoud. Het fonds is bedoeld om de meest kwetsbare en armste landen tegemoet te komen in de stijgende kosten die gepaard gaan met extreme weersomstandigheden zoals stormen en overstromingen, maar ook met de gevolgen van klimaatverandering op de langere termijn, zoals een stijgende zeespiegel en smeltende gletsjers.

In IFAW’s agenda voor COP28 wordt gepleit voor het behoud van wilde dieren als een natuurlijke oplossing om klimaatverandering aan te pakken. “Wilde dieren beschermen de koolstof die al is opgeslagen in de natuur, voorkomen dat deze vrijkomt in de atmosfeer en helpen de natuur om nog meer koolstof op te nemen en op te slaan," zegt Mandima.

Kuvawoga is van mening dat de verwachte sterfte van olifanten en andere diersoorten moet worden gezien als "een symptoom van de diepgewortelde en veelvoudige uitdagingen waar de natuurbeschermingssector in de regio mee te maken heeft en die nog worden verergerd door de klimaatverandering".

Volgens hem is het nodig dat overheden en natuurbeschermingsorganisaties een planning maken die focust op het ecosysteem. De aanpak moet zijn gebaseerd op maatregelen voor klimaatbestendige ecosystemen, mogelijkheden die zich richten op gemeenschappen en mens-dier-conflicten verminderen, betere wetshandhaving, en duurzame waterbeheersystemen in zowel beschermde gebieden als buffergebieden.

Via onze partnerschappen ondersteunen we bijvoorbeeld duurzaam wildwaterbeheer voor zowel mens als dier, door middel van het scheppen van grote gaten in Nyamandlovu, Hwange National Park, Zimbabwe en het boren van boorputten in doelgemeenschappen in Zimbabwe, Malawi en Zambia.

“Daarnaast hebben we wateropslagfaciliteiten voor de gemeenschappen aangeschaft, inclusief leidingen, om veilig drinkwater voor mensen en dieren te leveren. Hierbij worden mensen, vee en wilde dieren van elkaar gescheiden, waardoor de overdracht van zoönosen en andere negatieve effecten van interacties mogelijk worden beperkt", legt Kuvawoga uit.

IFAW ondersteunt verder maatregelen die het verlies aan biodiversiteit tegengaan en het levensonderhoud van gemeenschappen verbeteren, zoals klimaatslimme landbouw, ontwikkeling van toerisme, voorlichting over natuurbehoud en ruimtelijke ordening op basis van grondig onderzoek en toezicht. Met Room to Roam verbeteren we de verbinding van leefgebieden om dieren een veilige doorgang te bieden en hen samen te laten leven met mensen.

Help ons om wilde dieren over de hele wereld te redden.